Zygmunt II August (1548-1572)
Urodzony w 1520 roku, syn Zygmunta I Starego i księżniczki Bony Sforza. Obrany królem już w 1529 roku za życia ojca, przejął rządy po jego śmierci w roku 1548. Początkowo sprzyjał możnowładcom, potem zawarł sojusz ze szlachtą i przeprowadził szereg reform wzmacniających organizację i obronę państwa. Doprowadził do ścisłego zespolenia Polski z Litwą (unia lubelska w 1569 r.). Mniej szczęśliwą rękę okazał w polityce zagranicznej (zgodził się na dziedziczenie w Prusach przez brandenburskich Hohenzollernów). W epoce walk religijnych w Europie rządził w oparciu o zasady tolerancji i wolności sumienia. Trzykrotnie żonaty, zmarł bezpotomnie w 1572 roku w Knyszynie i został pochowany w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Na nim wygasł ród Jagiellonów.
Druga żona Zygmunta Augusta - Barbara.
Romans Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny rozpoczął się jeszcze za życia pierwszej żony króla, niekochanej Elżbiety (Halszki) z Habsburgów, być może w Gieranojnach w październiku 1543 r. Kontynuowany wiosną roku następnego w Wilnie, przerodził się w autentyczne, trwałe obopólne uczucie. Jagiellon, owdowiawszy w sierpniu 1545 r., nie krył się już ze swymi amorami: kazał zbudować tajne przejście z zamku do położonego w sąsiedztwie pałacu Radziwiłłów, i tam bez ograniczeń odwiedzał słynną z urody Barbarę, podówczas wojewodzinę trocką i wdowę po Stanisławie Gasztołdzie. Ona z kolei odwiedzała Zygmunta Augusta w jego myśliwskim dworku w Rudnikach.
Były to najszczęśliwsze lata w życiu polskiego monarchy. Jego niemal opętańcza miłość do tej niezwykłej i biegłej w sztuce kochania Litwinki była jedyna i wyjątkowa. Obsypywał uwielbianą kochankę, a potem małżonkę, kosztownymi szatami, sobolowymi futrami i bajeczną wprost biżuterią, zwłaszcza perłami. Dla niej sprowadził po raz pierwszy łabędzie, zadomowione na małej wysepce (zwanej potem Łabędzim Ostrowem) na Wilii, nieopodal radziwiłłowskiego pałacu. Walczył jak lew – najpierw o uznanie swego potajemnego małżeństwa, potem o koronację Barbary, potem o jej życie, pielęgnując z poświęceniem w śmiertelnej chorobie (maj 1551 r.). Odprowadziwszy pieszo do Wilna kondukt pogrzebowy z ciałem ukochanej żony, do końca życia nie zdjął żałoby.
Śmierć Barbary Radziwiłłówny.
Barbara Radziwiłłówna była jedną z nielicznych monarchiń, które weszły w związek małżeński z miłości, a nie powodów politycznych. W 1547 roku odbył się potajemny ślub przyszłej królowej z Zygmuntem Augustem. Małżeństwo wywołało oburzenie Bony i Zygmunta Starego oraz szlachty, która przez niezależną decyzję króla w znacznym stopniu utraciła wpływ na politykę państwa. Pomimo rosnącej liczby wrogów, a nawet prób unieważnienia związku małżeńskiego Zygmunt August doprowadził do koronacji Barbary Radziwiłłówny. Krótko po uroczystości królowa zmarła i choć dziś historycy sądzą, że powodem śmierci był nowotwór, to w XVI wieku podejrzewano raczej otrucie wielkiej księżnej litewskiej przez Bonę.
1548 - Śmierć Zygmunta I Starego. Panowanie Zygmunta Augusta (do 1572);
1550 - Przebudowa ratusza w Poznaniu w stylu renesansowym (do 1560);
1551 - Potwierdzenie przez Zygmunta Augusta wszystkich przywilejów Wielkiego Księstwa Litewskiego w wielkim zbiorze praw. Założenie szkoły kalwińskiej w Pińczowie. O poprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego;
1553 - Traktat Jakuba Przyłuskiego, nawołujacy do reformy prawa w Polsce na wzór prawa rzymskiego;
1554 - Pierwszy synod kalwiński (w Słomnikach);
1555 - Początek przebudowy Sukiennic w Krakowie (do 1558). Na sejmie w Piotrkowie omawiana jest sprawa utworzenia Kościoła narodowego;
 |
 |
1556 - Wyjazd z Polski królowej Bony, wdowy po Zygmuncie I Starym. Przybycie nuncjusza Luigiego Lippomana, uważanego za początek istnienia stałej nuncjatury w Polsce. Papież nie wyraża zgody na powstanie Kościoła narodowego;
1557 - Interwencja zbrojna w Inflantach w celu utrzymania polskich wpływów. Śmierć królowej Bony;
1558 - Wkroczenie wojsk moskiewskich na teren Inflant. Początek wojny litewsko-moskiewskiej. Utworzenie przez Zygmunta Augusta poczty, pierwsze stałe połączenie międzynarodowe (Kraków-Wenecja). Urodził się Szymon Szymonowic (zm. 1629), poeta;
Karnet wydany na okoliczność 400-lecia Poczty Polskiej
Wydanie jednej z emisji monety okolicznościowej o nominale 2 zł będącej aktualnym środkiem płatniczym w Polsce. Moneta w stanie menniczym została zamknięta w sztywnym blistrze, którego obie strony przedstawiają temat wydania tej monety oraz dane jej emisji.
1559 - Pakt w Wilnie pomiędzy mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych, Gotthardem Kettlerem a Zygmuntem Augustem, oddający Inflanty pod opiekę Polski. Edykt Zygmunta Augusta, zapewniający swobodę wyznaniową mieszkańcom Prus Królewskich;
1560 - Urodził się Jan Karol Chodkiewicz (zm. 1621), hetman;
1561 - Drugi układ w Wilnie - sekularyzacja Zakonu Kawalerów Mieczowych. Kurlandia i Semigalia lennem Polski. Pierwszy druk Biblii w języku polskim (przekład Jana Leopolity);
1537 Odzyskanie Homla oraz strata Sobieża i Zawołocza przez Litwę na rzecz Moskwy;
1558 Okupacja wschodniej części Inflant przez Moskwę;
1561 Podział Inflant - powstanie Księstwa Kurlandii i Semigalii (lenno polskie), Estonia Szwedzka, reszta jest wspólną posiadłością Polski i Litwy;
1562 - Sejm w Piotrkowie: uchwalenie postulatów ruchu egzekucyjnego oraz decyzja o utworzeniu wojska kwarcianego.Podział w zborze kalwińskim. Wyodrębnienie się zboru mniejszego - arian, czyli braci polskich;
1563 - Nierozstrzygnięta wojna (tzw. I wojna północna) o Inflanty (do 1570; Dania, Rosja, Polska, Szwecja);
1564 - Sejm w Warszawie: prawne połączenie księstwa zatorskiego i oświęcimskiego z Polską. Wydanie pierwszego słownika łacińsko-polskiego Lexicon latino-polonicum Jana Mączyńskiego. Sprowadzenie do Polski Jezuitów przez kardynała Stanisława Hozjusza;
1565 - Przemiany ustrojowe na Litwie, dające tamtejszej szlachcie takie same prawa, jakie dotąd miała szlachta polska;
1566 - Początek działalności pierwszego jezuickiego teatru szkolnego;
1567 - Sejm w Piotrkowie: złagodzenie uchwał (z 1562), dotyczacych egzekucji dóbr królewskich;
1568 - Powołanie przez króla Komisji Morskiej, w celu budowy polskiej floty wojennej na Bałtyku. Budowa (do 1573) w Warszawie pierwszego stałego mostu przez Wisłę. Pierwsza gramatyka języka polskiego (Piotra Statoriusa Stojeńskiego);
Na prawo most, na lewo most,
a dołem Wisła płynie,
Płynie Wisła, płynie
po polskiej krainie.
1569 - Unia lubelska (polsko-litewska). Powstanie gminy ariańskiej w Rakowie;
Medal: Unia Lubelska. Czas powstania 1984 r.
Opis awersu: Centralnie postać Jadwigi i Jagiełły. W górnej części między postaciami pomnik Unii, w dolnej zaś herby: Polski oraz Litwy. Wzdłuż krawędzi: 1825 WYSTAWIONY POMNIK ODNOWIONY 1984. Dołem: UNIA LUBELSKA/1.V.1569.
Opis rewersu: Postać Zygmunta Augusta 3/4, trzymającego w dłoni akt unii. Wzdłuż krawędzi napis: ZYGMUNT II AUGUST 1520-1572.
Sygnowany: TT
Rzeczpospolita Obojga Narodów
Po zawarciu na sejmie w Lublinie unii realnej pomiędzy Polska i Litwą powstaje Rzeczpospolita złożona z Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wspólna posiadłość Korony i Litwy - Inflanty, a wspólne lenna - Kurlandia, Prusy Książęce i ziemia lęborsko-bytowska;
1570 - Rozejm z Rosją w wojnie o Inflanty; Tolerancja religijna;
Zawarta w kwietniu 1570 roku w Sandomierzu ugoda między przedstawicielami różnych wyznań wyróżniła Polskę na tle innych krajów europejskich, ogarniętych wojnami religijnymi. W porozumieniu tym protestanci zobowiązali się rozwiązywać konflikty między sobą w sposób pokojowy, dążyć do ochrony swego wyznania w państwie oraz współdziałać w sporach z katolikami. Z ugody wykluczono arian, ze względu na zbyt duże różnice w dogmatyce. Nie uznawali oni Trójcy Świętej, przez co byli uważani za bluźnierców przez wszystkie inne obecne w Polsce wyznania chrześcijańskie.
Porozumienie było w dużej mierze dziełem szlachty i to pozwala nam spojrzeć na ugodę także od innej strony. Stan szlachecki jako całość, bez względu na wyznanie, pragnął zachowania swej pozycji politycznej i własnego bezpieczeństwa. Obawiano się tyranii królewskiej, a także oddania rządów w ręce magnaterii. Obie te siły były w stanie wykorzystać kontrreformację jako pretekst do walki politycznej, w której wyniku straciłby cały stan szlachecki, nie tylko innowiercy (niekatolicy).
Dlatego ugoda sandomierska znalazła wkrótce rozwinięcie - gdy decydowały się losy przyszłego ustroju Rzeczypospolitej, podczas bezkrólewia po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta. Szlachta zawiązała wówczas konfederację warszawską, ustalającą swobodę wyznania. Postanowienia te włączono do artykułów henrykowskich - statutów, które musiał zaprzysiąc nowo obrany król. Ugruntowały one słynną polską tolerancję religijną. Ważnym krokiem ku niej była ugoda sandomierska.Ugoda uznawana jest za najstarszy akt ekumeniczny w Europie.
Mapka przedstawia sytuację wyznaniową w I Rzeczypospolitej 1573 roku
1572 - Wodowanie pierwszego okrętu wojennego (galeonu "Smok"). Smierć Zygmunta Augusta - ostatniego męskiego przedstawiciela dynastii Jagiellonów. Bezkrólewie (do 1574);
Obraz Jana Matejko „Śmierć Zygmunta Augusta w Knyszynie”.
