Zygmunt I Stary

 

Zygmunt I Stary (1506-1548)

 

 

 

Urodzony w 1467 roku, piąty syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety. W 1498 roku został księciem głogowskim, później zarządzał całym Śląskiem w imieniu swego brata, króla Czech i Węgier. W 1506 roku obrany został wielkim księciem litewskim i niedługo potem królem polskim. Prowadził rozważną politykę w oparciu o możnowładców, choć nie udało mu się uniknąć wojen. W 1515 roku na zjeździe wiedeńskim zrzekł się praw do korony czeskiej i węgierskiej. Wyraził zgodę na sekularyzację resztki państwa zakonnego w Prusach i przyjął w 1525 roku hołd pierwszego ich świeckiego władcy, Albrechta. Przyłączył do Polski Mazowsze. W ostatnich latach ulegał wpływowi swej drugiej żony, księżniczki włoskiej, Bony Sforza. Na czasy Zygmunta I przypada początek złotego wieku kultury polskiej. Zmarł w 1548 roku, pochowany został w katedrze wawelskiej.

 

 

 

1506 - Statut Łaskiego - zbiór wszystkich wydanych wcześniej przywilejów i praw. Śmierć Aleksandra Jagiellończyka. Panowanie Zygmunta I Starego (do 1548). Pierwszy druk tekstu Bogurodzicy;

 

Zbior praw polskich wydany przez arcybiskupa Jana Łaskiego, prymasa Polski. Na ilustracji potronowie Polski i Krakowa: św., św. Wojciech, Stanisław, Wacław i Florian.

 

 

1507 - Wznowienie działalności mennicy krakowskiej. Początek przebudowy Wawelu w stylu renesansowym (do 1536);

 

 

Staloryt Państwowej Drukarni w Wiedniu. 10 zł – widok Wawelu wg sztychu H. Schedela z Kroniki Norymberskiej. Projekt znaczka wykonali prof. Gessner i Walter Kreb. Rytował prof. Lorber. Znaczek 10 zł drukowany był w arkuszach obejmujących 4 arkusiki ozdobne, każdy po 8 szt. znaczków. Każdy arkusik u góry ma niemieckie godło oraz napis „Generalgouvernement„. Boczne marginesy ozdobione liśćmi dębowymi. U dołu arkusika umieszczono napis „Deutsche Post Osten”, a po lewej stronie napis: „Entwurf: K. Gessner Wien”, po prawej – „Stich: F. Lorber Wien”. U dołu czerwone cyfry 1, 2, 3 lub 4 oznaczające sektory.

 

8 gr brunatno pomarańczowy – Baszta Sandomierska na Wawelu w Krakowie. Arkusz drukarski zawierał cztery sektory sprzedażne po 50 znaczków (pięć rzędów poziomych po 10 szt.). Znaczek został zaprojektowany przez prof. Erwina Puchingera, na podstawie przedwojennych fotografii.

 

1509 - Konflikt zbrojny z Mołdawią. Odnowienie przez sułtana tureckiego Bajazyta II pokoju z państwem polskim (do 1510);

1510 - Decyzja sejmu, zabraniająca przekazywania w testamencie dóbr ziemskich Kościołowi katolickiemu. Albrecht Hohenzollern wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Urodził się Józef Struś (zm. 1568), lekarz, twórca polskiej kardiologii;

1512 - Najazd tatarski, zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Wiśniowcem. Pierwszy etap (do 1514) wojny litewsko-moskiewskiej;

1513 - Pierwsza książka drukowana w języku polskim - Raj duszny Biernata z Lublina (drukarnia Floriana Unglera w Krakowie);

 

Drukarz z Bawarii Florian Ungler założył w Krakowie drukarnię w roku 1510. Trzy lata później w 1513 roku wydał w niej pierwszą książkę wydrukowaną w całości po polsku - modlitewnik „Raj duszny” przerobiony z łaciny przez Biernata z Lublina. Ów modlitewnik cieszył się w XV i XVI w. dużą popularnością, osiągając ponad sto wydań. Prócz umieszczonego na początku kalendarza zawierał psalmy, hymny, modlitwy do Boga, Jezusa, Maryi i świętych (m.in. Jana, Jakuba, Piotra, Pawła).

 

 

1514 - Bitwa pod Orszą, zwycięstwo wojsk litewsko-polskich, pod wodzą Konstantego Ostrogskiego, nad oddziałami moskiewskimi;

 

 

 

 

 

1515 - Udział Zygmunta I Starego i Władysława Jagiellończyka w zjeździe wiedeńskim (plany dynastyczne Jagiellonów i Habsburgów). Drugi etap (do 1517) wojny litewsko-moskiewskiej. Pierwszy wyrok w sprawie o czary (w Waliszewie koło Poznania);

 

Później były inne wyroki, a szczególnie Kraków z nich zasłynął.
Jak wszędzie w średniowieczu, a nawet później, jeszcze w wieku XVIII,. w Krakowie w czasie śledztwa, które nazwano inkwizycją, stosowano tortury. Miały one na celu wymuszenie prawdziwych zeznań, przyznanie się do winy, wydanie wspólników, ukrytych skarbów itp. Torturowano także posądzonych o czary i praktyki z diabłem. Grozę budząca izba tortur znajdowała się w lochu pod wieżą Ratuszową.
Ten środek dowodowy często chybiał celu, gdyż torturowani, aby skrócić męki, przyznawali się generalnie do wszystkich możliwych i niemożliwych zarzutów. Woleli śmierć niż tortury.
Niewiasty, które wiodły występne życie, zdradzały mężów, stawiano na pręgierzu przed kościołem Mariackim. Była tam - i jest do dzisiejszego dnia - żelazna obręcz zamykana, przymocowana łańcuchem do ściany kościoła przy południowym portalu. Obręcz kat wkładał skazanej na szyję i zamykał na kłódkę.
Prawdziwe, oryginalne "kuny" istnieją na swym starym miejscu przy kościele Mariackim. To rzadki zabytek, gdzie indziej już nie spotykany. Pamięć o tych czasach zachował też piękny obraz malarza Władysława Rossowskiego, ucznia Jana Matejki.
Na obrazie widzimy młodą, urodziwą niewiastę zamkniętą w "kunie" przed kościołem Mariackim. Obok niej stoi kat oparty wraz z mieczem, otacza ich tłum. Większość zebranych patrzy na skazaną z pogardą, ale są tacy, którzy jej współczują.
Krakowski Rynek miejscem kaźni. Ścięcie księdza Dziewońskiego. Katarzyna Wajglowa spalona za bluźnierstwa. Okrutna zemsta krwawego burmistrza Czeczotki. Już nie pamiętamy, że kiedyś przed głównym wejściem do Mariackiego kościoła, tam, gdzie dzisiaj popisują się mimowie, gdzie turyści zadzierają głowy, aby zobaczyć hejnalistę - niegdyś płonęły stosy.
Pierwowzór „Skazanej” został namalowany  przez  Rossowskiego  w  1880  roku  i  wystawiany  w krakowskim TPSP oraz reprodukowany w litografii kolorowej w 1895 r. Obraz ukazywał scenę wykonanie  wyroku  sądowego  na  cmentarzu  przy  kościele Mariackim. Prezentowany obraz jest późniejszą, autorską wersją  „Skazanej”  z  1880  r.  Jak  pisał  Henryk  Sienkiewicz: „Skazana  Rossowskiego  jest  ofiarą,  która upadła pod brzemieniem hańby i sromoty - zapewne niezasłużonej. Wzbudza  ona  najwyższą  litość.  Widz domyśla się jakichś tragicznych nieszczęść, które zwaliły się pod całym ciężarem na tę duszę biedną, jasną i niewinną. Toteż czuje przede wszystkim litość: jego własne „ja” jest bezpośrednio w grze - stąd obraz robi wrażenie daleko żywsze.

 

 

1517 - Powstanie floty kaperskiej ("królewskiej straży morskiej" w Gdańsku). Budowa kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (do 1533). Ukazanie się Traktatu o dwóch sarmacjach Macieja z Miechowa (po łacinie, po polsku w 1535);

 

 

Kraków, Wawel, Kaplica Zygmuntowska 1518 - 1533, Ołtarz srebrny

 

 

1518 - Przybycie do Polski księżniczki Bony Sforzy (drugiej żony Zygmunta I Starego);

1519 - Najazd moskiewski i tatarski. Klęska wojsk polskich pod Sokalem. Ostatnia wojna z zakonem krzyżackim (do 1521). Ufundowanie przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego akademii w Poznaniu (tzw. Akademia Lubrańskiego);

 

Założenie Akademii Lubrańskich w Poznaniu

 

 

 

1520 - Początki ruchu egzekucyjnego szlachty. Pierwszy edykt króla Zygmunta I Starego zakazujący przywozu literatury luterańskiej (kolejny w 1523). Odlanie największego polskiego dzwonu ("Zygmunt", 11 ton);

 

 

1521 - Czteroletni rozejm z zakonem krzyżackim. Książę pomorski Bogusław X oddaje Pomorze Zachodnie w lenno cesarzowi;

1522 - Pięcioletni rozejm w wojnie litewsko-moskiewskiej;

1523 - Drugi edykt królewski zakazujący sprowadzania ksiąg luterańskich, obwarowany karą śmierci;

 

Znaczki przedstawiają pieczęcie około 1500 roku miasta Eisleben i Wittenberga leżące w środkowych Niemczech. Zabytki związane z pobytem Marcina Lutra w Wittenberdze (dom Lutra, dom Melanchtona, kościół miejski (Stadtkirche) i kościół zamkowy (Schlosskirche)) oraz domy Lutra w Eisleben (dom narodzin przy Lutherstraße i dom śmierci przy Andreaskirchplatz) zostały wpisane w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

 

4 maja 1521 r. Elektor Fryderyk Mądry wysłał Lutra do Wartburga pod Eisenach. Miał nadzieję na usunięcie Luthera na chwilę ze światła reflektorów i osłabienie ciągłych ataków na ruch reformacyjny. Luther żyje teraz incognito w Wartburgu: nazywa się Junker Jörg. I tu Luther poświęca się nowemu zadaniu: tłumaczy Nowy Testament z greckiego na niemiecki w ciągu zaledwie jedenastu tygodni. Praca, później zredagowana przez Melanchthona i innych specjalistów, pojawia się w druku w 1522 roku. Ten tak zwany „testament wrześniowy” znajduje porywający akapit na obszarach protestanckich i staje się tam popularną książką, a zatem stanowi istotny wkład w rozwój jednolitego niemieckiego języka pisanego.

 

A jak to Papież Leon X potępił błędy Lutra i ekskomunikał Lutra i jego zwolenników? W Bulli "Exurge Domine" Papież między innymi tak to określa:
„Skoro zaś powyższe błędy, jak również szereg innych, zawartych jest w księgach i innych pismach Marcina Lutra, My zatem w podobny sposób potępiamy, wykluczamy i całkowicie odrzucamy księgi, pisma i kazania wspomnianego Marcina Lutra, spisane w języku łacińskim, jak również w innych językach, a zawierające wspomniane błędy, jak również niektóre spośród tych błędów i życzymy sobie, aby były uważane za całkowicie potępione, wykluczone i odrzucone.

 

Zakazujemy wszystkim razem i każdemu z osobna wiernym, płci obojga, mocą świętego posłuszeństwa i pod groźbą wymienionych powyżej kar, które będą wiązały mocą samego prawa: czytania, posiadania, głoszenia, pochwalania, drukowania, publikowania albo bronienia tych pism. Popadną oni w te kary, jeżeli odważą się popierać te pisma w jakikolwiek sposób, czy to osobiście, czy też za pośrednictwem innej osoby lub innych osób, wprost albo pośrednio, po cichu albo dobitnie, publicznie albo w ukryciu, czy to we własnych domach, czy też w innych miejscach, publicznych albo prywatnych.

 

Niniejszym ogłaszamy, że jest on uznany za heretyka, podobnie jak pozostali, niezależnie od zajmowanego stanowiska lub godności, którzy wzgardzili troską o własne zbawienie i jawnie, w oczach całego świata, stali się zwolennikami niegodziwej i heretyckiej sekty Marcina Lutra, jawnie i otwarcie udzielając mu pomocy, rady i wsparcia, umacniając go w jego nieposłuszeństwie i zawziętości, albo utrudniając ogłoszenie Naszej bulli. Ludzie ci zaciągnęli kary ustalone w Naszej bulli i mają być słusznie uważani za heretyków i unikani przez wszystkich wiernych chrześcijan, stosownie do słów św. Pawła (Tt 3, 10–11).

 

Nakładamy na nich wszystkich karę ekskomuniki albo anatemy, wieczystego potępienia i interdyktu, pozbawienia godności, zaszczytów i dóbr, zarówno ich samych, jak i ich następców, a ponadto ogłaszamy ich jako niezdolnych do ich posiadania, a także karę konfiskaty dóbr oraz winnych zdrady. Stwierdzamy, że wszyscy ci ludzie popadają pod wyrok skazujący, podobnie jak pod inne postanowienia, cenzury i kary ustanowione w prawie kanonicznym wobec heretyków i określone we wspomnianej już bulli.

 

Nikt nie może naruszać tego Naszego pisemnego postanowienia, wyjaśnienia, nakazu, załączenia, określenia, woli i dekretu, ani w żaden sposób nie może mu się lekkomyślnie sprzeciwiać. Gdyby jednak ktokolwiek się na to odważył, ten niech wie, że naraża się na gniew Boga Wszechmogącego oraz świętych apostołów Piotra i Pawła”.

 

Dan w Rzymie, u św. Piotra, 3 stycznia 1521, w ósmym roku Naszego pontyfikatu.
Leon X

 

Czy można cofnąć ekskomunikę nałożoną na Marcina Lutra? - myślę, że można. Czy to kiedyś nastąpi? – myślę, że tak.

 

Podczas konferencji prasowej w samolocie lecącym z Erywania papież Franciszek podkreślił, że Luter nie miał złych intencji oraz, że "sporządził on lekarstwo dla Kościoła". Mówił dalej: „- Wierzę, że intencje Marcina Lutra nie były błędne: był reformatorem. Być może pewne metody nie były właściwe, ale w tym czasie, jeśli przeczytamy na przykład historię [Ludwiga von] Pastora - niemieckiego luteranina, który następnie się nawrócił, widząc rzeczywistość tego czasu, i stał się katolikiem - widzimy, że Kościół nie był przykładem do naśladowania: istniała korupcja w Kościele, była światowość, przywiązanie do pieniędzy i władzy. I dlatego Luter zaprotestował” - powiedział Ojciec święty.

 

Papież Jan Paweł II w liście Z OKAZJI PIĘĆSETLECIA URODZIN MARCINA LUTRA Do Czcigodnego Brata Kardynała Jana Willebrandsa Przewodniczącego Sekretariatu Jedności Chrześcijan między innymi tak pisze:
„…Dlatego to, tak w odniesieniu do Marcina Lutra, jak też w dążeniu do przywrócenia jedności, konieczny jest podwójny wysiłek. Przede wszystkim niezmiernie ważną rzeczą jest kontynuowanie sumiennych badań historycznych. Chodzi o uzyskanie, poprzez pozbawione uprzedzeń i tylko poszukiwaniem prawdy podyktowane badania, właściwego obrazu Reformatora, jak i całej epoki Reformacji oraz osób, które z nią są związane. Wina, gdziekolwiek się znajduje i którejkolwiek strony dotyczy, powinna zostać uznana. Tam, gdzie polemika zaciemniła spojrzenie, musi być ono skorygowane, również niezależnie od tego, o którą ze stron chodzi. Ponadto nie powinniśmy ulegać pokusie, by stawać się sędziami historii, ale tylko mieć na celu lepsze zrozumienie wydarzeń, aby stać się nosicielami prawdy. Tylko poddając się bez zastrzeżeń procesowi oczyszczania poprzez prawdę, możemy znaleźć wspólną interpretację przeszłości, osiągając zarazem nowy punkt wyjścia dla dzisiejszego dialogu”.

 

A dlaczego Marcin Luter był tak znienawidzony przez Kościół? Przyczyn jest kilkanaście, jedną z ważniejszych jest zaprotestowanie przeciwko ustanowionym przez Leona X w 1516 roku odpustom, które można było kupić a rozważania teologiczne doprowadziły Marcina Lutra do wniosku, że grzeszny człowiek może dostąpić zbawienia dzięki łasce Boskiej, której może dostąpić jedynie przez wiarę. Ponieważ odpust otrzymywało się za pieniądze, więc tak uzyskane odpuszczenie kar za grzechy dalekie było od uczucia prawdziwej pokuty i żalu. Popularne wówczas hasło „Skoro pieniądz w szkatule zadzwoni, duszę z czyśćca do nieba wygoni” aktualne jest i dzisiaj. Wielu ludzi wierzy w to, że im więcej da na ofiarę, to szybciej będzie zbawiony.

 

 

NRD 1983. 500. urodziny reformatora Martina Luthera.

 

 

1524 - Uruchomienie pierwszej papierni (w Wilnie). Ukazanie się pierwszej drukowanej książki w języku litewskim (w Królewcu);

1525 - Hołd pruski - hołd lenny złożony Zygmuntowi I Staremu przez Albrechta Hohenzollerna;

 

 

 

 

 

 

 

 

1526 - Śmierć ostatniego księcia mazowieckiego, Janusza III. Początek starań o przyłączenie jego ziem do Polski. Druk pierwszej mapy Polski i zachodniej Litwy (Bernarda Wapowskiego). Reforma monetarna Zygmunta I Starego (do 1529, 1 złoty = 30 groszy);

 

Rozprawa o monecie

 

 

Drugim po Piastach najważniejszym rodem w historii kraju byli Jagiellonowie – dynastia wywodząca się z litewskich Giedyminowiczów i zapoczątkowana przez Władysława II Jagiełłę. I właśnie 29 sierpnia 1526 roku doszło do bitwy Węgrów z Turkami pod Mohaczem, w której zginął król Ludwik II Jagiellończyk. To wydarzenie uznaje się za symboliczny koniec potęgi dynastii Jagiellonów.

Polska w tym okresie miała dobre stosunki z Turcją, gdyż właśnie król Zygmunt I Stary zawarł pokój z sułtanem tureckim Bajazytem II i kiedy osmański władca Sulejman Wspaniały ruszył na podbój Wegier, Ludwik, nie czekał na posiłki, wyruszył przeciwko muzułmanom. Również Zygmunt Stary nie spieszył się z pomocą dla bratanka. Dla polskiego króla zbyt cenny był wówczas wynegocjowany pokój z Turcją.

Znalezienie zwłok króla Ludwika II, obraz Bertalana Székely'ego.
450. rocznica bitwy pod Mohaczem.

 

 

1528 - Kodyfikacja zwyczajów i praw na Litwie. Ordunek górny - pierwsza kodyfikacja prawa górniczego w języku polskim;

1529 - Zjazd warszawski - połączenie Mazowsza z Polską;

1530 - Koronacja Zygmunta Augusta (syna Zygmunta I Starego) na króla Polski (pełnię władzy uzyskał po śmierci ojca). Konflikt z Mołdawią o Pokucie. Urodził się Jan Kochanowski (zm. 1584), poeta. Pierwsze pałace w stylu renesansowym (do 1540, m.in. Pieskowa Skała);

 

                                                                                   

 

 

 

JAN KOCHANOWSKI - 450 ROCZNICA URODZIN
Awers - Popiersie trzy czwarte w prawo. Z boków litery: J - K. Otok gładki.
Rewers - Napisy: JAN/KOCHANOWSKI/1530-1584/W CZTERYSTA/PIĘDZIESIESIĄTĄ/ROCZNICĘ URO/DZIN POETY. W dole tarcza z herbem Korwin.
Sygnowany na R. - JJ.
Projektował i wykonał: Jerzy Jarnuszkiewicz.
Średnica - 70 mm.
Tombak patynowany - 3000 szt.
Grubość – 5 mm.

 

 

                                                                                                                                               

1531 - Bitwa pod Obertynem. Wojska Jana Twardowskiego zwyciężają Mołdawian. Wielki Przywilej Ziemski - rodzaj pierwszej pisanej konstytucji - wydany przez ostatniego Piasta na Górnym Śląsku, księcia Jana Dobrego;

 

 

MEDAL

Hetman Jan Tarnowski

Bitwa pod Obertynem

ŚREDNICA: ok. 7cm

 

 

Postanowiłem uczcić tę bitwę Pocztą Balonową wpisując w kopertę medal pamiatkowy, który odzwierciedla bitwę, a jednocześnie upamiętnić 450. rocznicę śmierci hetmana Jana Tarnowskiego.

 

 

 

 

1508 Odzyskanie Lubecza przez Litwę;

1522 Utrata Smoleńska przez Litwę na rzecz Moskwy;

1526 Inkorporacja do Korony lennego Mazowsza. Utrata Jedysanu przez Litwę na rzecz Turcji;

1531 korekta granicy polsko-mołdawskiej na Pokuciu;

 

1533 - "Wieczysty pokój" Zygmunta I Starego z sułtanem tureckim Sulejmanem II Wspaniałym (obowiązywał 80 lat);

 

 

1534 - Wojna litewsko-moskiewska (do 1537);

1535 - Edykt królewski, zakazujący przebywania w Polsce wyznawcom radykalnych doktryn religijnych;

1536 - Urodził się Piotr Skarga (zm. 1612), pisarz i kaznodzieja jezuicki, przedstawiciel kontrreformacji;

 

 

 

Medal okolicznościowy: „PIOTR SKARGA”
Projekt: Hanna Jelonek.
Sygnowany na rewersie.: monogram HJ oraz sygnatura
Średnica: 60 mm.
Tombak patynowany oksydowany, 1500 sztuk.
Masa: 91 gram.
Wykonanie: Zjednoczone Zakłady Gospodarcze Częstochowa,1989 rok.
Z obrazu Jana Matejki „Kazanie Skargi” z 1864 r., z charakterystycznym wizerunkiem postaci kaznodziei z proroczo uniesionymi dłońmi.
Rewers przedstawia uniesione rece Piotra Skargi występującego jako proroka ostrzegającego przed upadkiem Polski. Byli i przed Skargą tacy kaznodzieje, ale to on straszył upadkiem Rzeczpospolitej pod ciosami Turków jako karą za tolerowanie innowierców, czyli szlachty przechodzącej do nowo powstałych Kościołów protestanckich.

 

 

 

1537 - Wojna kokosza - rokosz szlachty zebranej pod Lwowem przeciwko kolejnej wyprawie mołdawskiej. Urodził się Wojciech Oczko (zm. 1599), lekarz wenerolog i balneolog;

1538 - Najazd wojsk mołdawskiego hospodara Petryły. Wspólne działania Polski i Turcji kończą spór. Odzyskanie Pokucia;

1542 - Synod w Piotrkowie - ścisłe określenie przez biskupów katolickich kompetencji sądów kościelnych w Polsce. Urodził się Jan Zamoyski (zm. 1605), kanclerz;

                                                                                            

1543 - Wydanie w Norymberdze De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ster niebieskich) Mikołaja Kopernika. Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja;

 

 

 

1544 - Objęcie samodzielnych rządów na Litwie przez Zygmunta Augusta. Powstanie protestanckiej akademii w Królewcu (staraniem Albrechta Hohenzollerna);

1545 - Ukazanie się pierwszego drukowanego katechizmu w języku polskim;

1547 - Urodził się Stanisław Żółkiewski (zm. 1620), hetman. Ukazanie się Katechizmu Martynasa Maźvydasa uważanego za najstarszy zabytek języka litewskiego;

 

 

1548 - Śmierć Zygmunta I Starego. Panowanie Zygmunta Augusta (do 1572);