Symbole Narodowe

Polskie godło, barwy, flaga, hymn i znaki Sił Zbrojnych RP symbolizują niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej Polskiej oraz stanowią o naszej tożsamości narodowej, są symbolami narodowymi, przez stulecia wrosły w polską tożsamość i są ważnymi historycznymi wydarzeniami.

Używanie tych symboli podkreśla znaczenie uroczystości państwowych i wojskowych. Jednocześnie podkreśla też więzy łączące nas z przodkami – twórcami historii i tradycji naszego Narodu, Państwa i Wojska Polskiego.

Brytyjczycy mają Britannię, Francuzi - Mariannę, Stany Zjednoczone – Columbię, a My, Polacy swoją Polonię! W dwudziestoleciu międzywojennym jej oblicze zdobiło polskie monety obiegowe. Myślę, ze portret Polonii będzie symbolem narodowym tych wszystkich poniższych tematów, które przedstawiam na kolejnych stronicach.

W niniejszym artykule „Symbole Narodowe” chcę umieścić takie tematy:
1. Godło narodowe – historia orła
2. Flaga narodowa – historia chorągwi z czasów Władysława Jagiełły, Jana III Sobieskiego, Rzeczpospolitej obojga narodów;
3. Hymn narodowy i tu również chciałbym się odnieść do Bogurodzicy;
4. Dewiza Sił Zbrojnych – Bóg, Honor, Ojczyzna. Krzyż Walecznych, Order Virtuti Militari;
5. Najwyższe odznaczenie wojenne Rzeczpospolitej Polskiej – Gwiazda, medal, krzyż Orderu Virtuti Militari;

Dzięki uprzejmości Pani Agnieszki Skura z Instytutu Pamięci Narodowej - Oddział w Lublinie otrzymałem dość bogaty materiał opisowy tych symboli. Chciałem gorąco podziękować Pani Agnieszce oraz Oddziałowi IPN w Lublinie za możliwość wykorzystania tych opisów w moim artykule.

Przede wszystkim symbole te chciałbym pokazać w wersji medalowej czyli na medalach, chociaż nie zabraknie również innych walorów takich jak filatelistycznych czy kartek pocztowych, ale będą to już raczej walory rzadko spotykane. Wszystkie pozycje są moją własnością, nie kopiuję, nie ściągam z internetu, lecz pokazuję to co posiadam. W miarę nazwijmy to czasu, artykuł tak jak inne moje artykuły będzie uzupełniany, bo nie sposób w krótkim czasie zebrać całość czy nawet dużą część tych walorów.   

Polskie symbole narodowe i państwowe charakteryzują się dużą trwałością. Podlegają one niewielkim zmianom przez stosunkowo długi okres. Polskie godło państwowe, wyobrażające orła, używane jest od niemal 1000 lat, herb państwowy, przedstawiający białego orła na czerwonym polu, od ponad 800. Biało-czerwone barwy funkcjonują jako symbol narodowy od 220 lat. Mazurek Dąbrowskiego jest hymnem narodowym od około 200 lat, a hymnem państwowym od ponad 80.

Charakterystyczne jest, że w Polsce nie istnieje wyraźnie wyodrębnione kategorie symboli narodowych oraz państwowych. Godło, herb, a także barwy traktowane są jednocześnie jako symbole narodowe oraz państwowe.

Każdy naród przywiązuje szczególną wagę do symboli traktowanych jako charakterystyczne, stanowiących przez to jego wyróżnik. W obszarze kultury europejskiej za symbole o znaczeniu szczególnym uznaje się godła, barwy oraz pieśni. Obok symboli narodowych funkcjonują symbole państwowe, nierzadko zbliżone, a nawet identyczne. Wyróżnia je jednak fakt prawnego uznania za oficjalne symbole określonego państwa.

Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo (dla patrzących w lewo) z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu. Jako zwierzę dominujące w powietrzu, orzeł oznacza waleczność, siłę i odwagę. Orzeł w godle polskim jest tradycyjnie przedstawiany w pozycji bojowej, z rozpostartymi skrzydłami i otwartym dziobem.

Flagą państwową Rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej, umieszczony na maszcie, jest nią również flaga z umieszczonym pośrodku białego pasa godłem Rzeczypospolitej Polskiej.

Hymnem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego.

Poniżej również dwa inne tematy, które już weszły na stałe do tradycji kraju. Myślę, że to już również symbole narodowe, a ich otaczanie czcią i szacunkiem tak jak godło, herb i hymn jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji.

DEWIZA SIŁ ZBROJNYCH RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
W 1802 roku Napoleon ustanowił order Legii Honorowej, najwyższe francuskie odznaczenie. Jego dewizą były słowa „Honor i Ojczyzna”, które umieszczano na sztandarach wojskowych. Zwyczaj ten przyjął się także w odrodzonym wojsku polskim, co regulowała ustawa z 1919 roku. Prezydent Władysław Raczkiewicz, dekretem z 15 października 1943 roku, przed słowami „Honor i Ojczyzna” umieścił słowo „Bóg”. W 1993 roku zatwierdzono oficjalnie przyjęty podczas II wojny wzór dewizy Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. Od tamtego momentu, na sztandarach, pośrodku krzyża kawalerskiego widnieje napis: „Bóg, Honor, Ojczyzna” otoczony wieńcem laurowym.

NAJWYŻSZE ODZNACZENIE WOJENNE RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Order Virtuti Militari ustanowiony podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku w obronie Konstytucji 3 Maja. Na ziemie Rzeczpospolitej wkroczyły wojska carycy Katarzyny II. Pretekstem do interwencji była pomoc dla zdradzieckich konfederatów targowickich, którzy dążyli do obalenia ustroju wprowadzonego przez Sejm Wielki. Armia polska, dowodzona między innymi przez księcia Józefa Poniatowskiego próbowała stawić opór. Pomimo przewagi rosyjskiej odniosła zwycięstwo w bitwie pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 roku. Dla upamiętnienia tego faktu król Stanisław August Poniatowski ustanowił order Virtuti Militari, którym, jako pierwszego, odznaczył swego bratanka Józefa. Uhonorował też piętnastu innych oficerów, w tym Tadeusza Kościuszkę.

Ułatwiającym zapamiętywanie znaków i symboli narodowych są słowa wiersza Władysława Bełzy, który to wydał ten wszechobecnie znany wierszyk w tomiku o wymownym tytule: „Katechizm polskiego dziecka”. Wiersz jest znany też pod tytułem „Wyznanie wiary dziecięcia polskiego” albo „Katechizm młodego Polaka”. Zaczyna się od słów „Kto ty jesteś? – Polak mały”. Jego prosta forma, nawiązująca do dziecięcych wyliczanek sprawiła, że stanowił on najprostszą formę edukacji patriotycznej najmłodszego pokolenia. Utwór składa się z podstawowych pytań i odpowiedzi o cechy tożsamości młodego Polaka, ale myślę, że nie tylko młodego ale każdy Polak zna ten utwór i myślę, że tak głęboko siedzi w człowieku, iż każdy wie co to są Symbole Narodowe i jak należy do nich podchodzić.

Twórczość Bełzy obejmowała bardzo szerokie spectrum prac literackich opowieści, wierszy i studiów, odegrała ona w swoim czasie ogromną rolę w krzewieniu patriotyzmu i kształtowaniu postaw młodego i nie tylko młodego pokolenia. Znamiennym jest fakt, że w czasach stalinowskich utwory tego autora były zakazane a ich wydania znajdujące się w bibliotekach były z nich sukcesywnie wycofywane.

Poniższa kartka była prezentowana na wystawie w Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi 3 maja 2012 roku pod hasłem „Obudzić ducha w narodzie… Pocztówka orężem w walce o niepodległość”. Wystawa została przygotowana w 93. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Celem ekspozycji był przybliżenie zwiedzającym szczególnej roli, jaką pocztówki odegrały na ziemiach polskich od okresu zaborów po zryw solidarnościowy w latach 80. XX w. karty pocztowe pojawiły się najwcześniej w zaborze austriackim w 1869 r., w pruskim w 1870 r., a w rosyjskim w 1872 r. Miały one za zadanie podnosić na duchu, pobudzać aktywność polityczną czy wreszcie zachęcać do walki zbrojnej z zaborcami. Ilustrowały aktualne wydarzenia polityczne, stanowiąc równocześnie ich swoisty komentarz.

Myślę, że wystawa miała za zadanie jeden cel, a mianowicie Patriotyzm - to w skrócie miłość do ojczyzny, postawa pełna szacunku i umiłowania oraz chęć jej obrony w każdej chwili. Patriotyzm oznacza bycie dumnym ze swojego kraju i wspieranie go w każdy możliwy sposób, to postawa godna naśladowania, jest to pielęgnacja narodowej tradycji oraz kultury.

I wojna światowa i okres międzywojenny to złote czasy kartki pocztowej. Nakłady liczono w dziesiątkach tysięcy, a same kartki były istotnym orężem walki propagandowej.

Polskie pocztówki patriotyczne można podzielić na kilka kategorii. Pierwsza kategoria będzie nosić nazwę Godło Polskie. Będą to karty pocztowe przedstawiające lub nawiązujące do godła państwa polskiego. Drugą kategorię nazwiemy herbami. Będą to pocztówki z wizerunkami herbów rycerstwa, duchowieństwa i ziemskimi. Trzecia kategoria to uczucia patriotyczne. Czwarta – bohaterowie narodowi.

Bardzo charakterystyczną formę uzyskał herb umieszczony na pieczęci Rządu Narodowego w okresie powstania styczniowego, wprowadzonej dekretem z 10 maja 1863 r. W nietypowej, trójdzielnej w rosochę tarczy herbowej umieszczono trzy godła – polskiego Orła Białego, litewską Pogoń oraz ruskiego (ukraińskiego) Archanioła Michała. Tarcza ta zwieńczona była zamkniętą koroną. Pocztówka z napisem „Niech żyje Polska”, w otoku na górze napis: O Maryo Królowo Korony Polskiej Módl się za Nami.

Ta symbolika powstańcza była bardzo popularna także w okresie późniejszym, powielana np. na patriotycznych kartach pocztowych, drukowanych w Galicji na pocz. XX w.

Wspomniane pocztówki patriotyczne prezentowały, np. przy okazji rocznic, rozmaite historyczne stylizacje polskiego orła. Często towarzyszyła mu Pogoń i Archanioł, najważniejsze herby ziemskie, miejskie, panoplia, Matka Boska Częstochowska…

Do drugiej kategorii możemy zaliczyć kartę z herbami. Widokówka pokazuje dziesięć herbów ziemskich. Są to herby ziem, które wchodziły w skład przedrozbiorowej Polski, województw: Wołyńskiego, Podolskiego, Ruskiego, Lubelskiego, Krakowskiego, Sieradzkiego, Sandomierskiego, Kaliskiego, Łęczyckiego i Poznańskiego. Czterowersowa zwrotka mówi o tym, że powrócą one do Polski. W centrum pocztówki znajduje się Orzeł, herby uwieńczone są ornamentem roślinnym. Słońce, które otacza głowę Orła, zwiastuje rychłą niepodległość.
Pocztówka wydana w 1905 roku przez Salon Malarstwa Polskiego w Krakowie.

„To dzielnice dawnej Polski
Choć pod cudzą dziś arendą;
Bóg i przyszłość nam pozwoli,
Że naszemi znowu będą!”.

Miasto – Kraków, Rok – 1920, Seria - Księstwa Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawca - Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich w Krakowie, Litografia K. Kranikowski.

Pocztówka patriotyczna "Pod berłem tem odrodzi się Polska swobodna w swojej wierze, języku i samorządzie".

Zmartwychwstająca Polska. Pamiątka historycznego Aktu połączenia się wszystkich stronnictw i stanów Polski ku odzyskaniu Wolności Narodu 16 sierpnia 1914 roku, mogła być również wydana na pamiątkę Wielkiej Wojny i utworzenia Legionów. Drukarnia Stanisława Tomaszewskiego w Krakowie.

 A.Piotrowski. Troski anioła stróża. Śpiący rycerz w Tatrach .Wyd. Galeria Polska, Kraków, ok.1930 roku.

W momencie wybuchu wojen światowych walczące strony miały nadzieję na szybki sukces, a pocztówki z obrazkami dobrze służyły podtrzymywaniu wojennego entuzjazmu. Jednak mieszkańcy kraju szybko zdali sobie sprawę, że wojna kosztuje ofiary, nadeszły wieści o zabitych i rannych i stało się jasne, że walki będą się ciągnąć latami. 

 

Zarówno wśród żołnierzy, jak i cywilów wiara w Pana Boga i modlitwa do Stwórcy ponad ludźmi stawały się coraz ważniejsze. W skrajnej sytuacji religijność nasiliła się: w modlitwie żołnierze prosili Pana Boga o pomoc, aby Wszechmogący pozostał przy życiu i poprowadził ich do domu, ale o to samo modlili się również członkowie rodzin. 

 

To naturalne, że w latach wojny motywy religijne były podkreślane również na pocztówkach, a swoimi przedstawieniami i inskrypcjami wzmacniały wiarę w przetrwanie, przetrwanie i powrót. Do takich scen należą: żołnierz idący na front lub modlący się za swój kraj i bliskich przed bitwą; członkowie rodziny modlący się za męża, ojca i syna; na polu bitwy nad żołnierzem czuwa Pan Jezus Chrystus, Dziewica Maryja lub anioł stróż; a nad poległymi ich towarzyszami modlącymi się. Wszystkie te przedstawienia i teksty służyły żołnierzom, ufnym Panu Bogu, aby wypełnić swój obowiązek, walczyć za ojczyznę i o zwycięstwo.

 

Kartka przedstawia żołnierza, który jest chroniony przez Pana Jezusa Chrystusa.

 

W setną rocznicę I wojny światowej warto spojrzeć wstecz na pocztówkę obrazkową, która z jednej strony była praktyczną formą przekazywania krótkich wiadomości, a z drugiej często wyrażała uczucia, nastrój i przeżycia nadawcy bez użycia słów. W dzisiejszych czasach w świecie SMS-ów i e-maili coraz mniej osób wysyła listy i pocztówki obrazkowe do bliskich i znajomych. Sto lat temu jednak narzędzie komunikacji, które pojawiło się w latach siedemdziesiątych XIX wieku i stało się niezwykle popularne, przeżywało swój "złoty wiek". W 1905 roku szacowana światowa produkcja pocztówek obrazkowych wynosiła 2,5 miliarda sztuk, a w latach 1899-1919 wyprodukowano około 140 miliardów pocztówek.

 

Pocztówka obrazkowa była praktyczną formą komunikacji między żołnierzami walczącymi na froncie a ich bliskimi, którzy pozostali w domach. Kilka słów orędzia zapewniło również ludzi w domu, że mąż, brat i ojciec żyją, mają się dobrze i myślą o swoich bliskich. Otwarte wiadomości były łatwe do ocenzurowania, chociaż żołnierze wiedzieli, że nie mogą ujawniać istotnych informacji. Ci, którzy byli na froncie, dowiadywali się o życiu i wydarzeniach swojej miłości i rodziny z pocztówek, które dodawały im sił podczas prób. W tym samym czasie środki masowego przekazu i propaganda wojenna również korzystały z popularnego gatunku. 

 

Szczególnie ujął mnie tekst z błogosławieństwem dla żołnierza Polaka.

 

 

 

Czwarta kategoria to bohaterowie narodowi.

Tryptyk pędzla Bronisława Wiśniewskiego z 1935 roku w ołtarzu głównym konkatedry warszawsko – praskiej.

Część centralna: Matka Boża Zwycięska – Patronka Diecezji.

Skrzydło lewe: św. Andrzej Bobola i św. Stanisław Kostka proszą Maryję o wstawiennictwo o ocaleniu Polski.

Skrzydło prawe: Abp Achille Ratt i Nuncjusz Apostolski, późniejszy papież Pius XI oraz Ks. Ignacy Skorupka dziękują Maryi za wyjednaną łaskę zwycięstwa wojsk polskich pod Radzyminem w 1920 roku.

Kartka z fragmentem malowidła Jana Styki „Polonia”, której premiera odbyła się 3 maja 1891 r. we lwowskim ratuszu. – W obrazie odnajdujemy tragedię upadku Polski, męczeństwo narodu, jego walkę o wolnościowe ideały, patriotyczną postawę przywódców oraz historycznych bohaterów.

W ramach akcji edukacyjnych Instytut Pamięci Narodowej przygotowuje znaki pamięci – specjalne przypinki okolicznościowe nawiązujące do najważniejszych wydarzeń i postaci z najnowszej historii Polski.

Każda przypinka ma własną historię, każda opowiada o heroizmie, patriotyzmie i ofiarności bohaterów oddanych sprawie Polski, są to znaki, które wiążą się z marzeniami i walką Polaków o wolne i niepodległe państwo, a także z ofiarą i męczeństwem narodu, który nigdy nie stracił pamięci.

Przypinka Polski Walczącej została wydana z okazji 70. rocznicy Polskiego Państwa Podziemnego.

Replika guzika znalezionego w Katyniu została wydana w ramach akcji społeczno - edukacyjnej Narodowego Centrum Kultury „Pamiętam. Katyń 1940” w 2007 roku. Partnerem akcji był IPN. Jest znakiem pamięci o tych, którzy zginęli.

Miniaturowa replika ryngrafu por. Franciszka Majewskiego „Słonego” została wydana w 65. rocznicę wykonania wyroku śmierci na przywódcach podziemia niepodległościowego.

Przypinka jest wzorowana na Odznace pamiątkowej I Korpusu Polskiego w Rosji, ustanowionej rozkazem pożegnalnym z 12 czerwca 1918 r. przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Inspirację dla odznaki stanowił krzyż z mogiły powstańczej 1863 r.

Przypinka została wydana w 100. rocznicę rozwiązania I Korpusu. Przypinka jest wzorowana na oryginalnej Odznace pamiątkowej Korpusu Ochrony Pogranicza i została wydana w 95. rocznicę powstania Korpusu.

Przypinka jest w kształcie biało-czerwonej pinezki z datą „1918”. To graficzny znak wskazujący nowe miejsce na mapie: Polskę.

Na identyfikację poległych bądź rannych pozwalał niesmiertelnik – wojskowy znak tożsamości. Jego replika przypomina o ofierze polskiego żołnierza.

Przypinka z okazji objęcia Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą wydana w 95. rocznicę tych wydarzeń. Jest wzorowana na odznace wybitej z okazji objęcia Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą 20 czerwca 1922 r.

Przypinka „Ofiarom Operacji Antypolskiej NKWD” przygotowana na 80. rocznicę Operacji Antypolskiej NKWD 1937–1938. Drzewo przewiązane szarfą z polską flagą nawiązuje do krzyży w Katyniu i drzew z polskimi szarfami i flagami w miejscach straceń ofiar Wielkiego Terroru.

Przypinka „Solidarność” wydana z okazji 35. rocznicy powstania organizacji.

Przypinka jest repliką odznaki „Za Trud Ofiarny”, przyznawanej przez powołany w 1929 r. Związek Legionistek Polskich za co najmniej półroczną służbę w OLK.

Armia Ochotnicza została powołana przez Radę Obrony Państwa na początku lipca 1920 r. Jej dowództwo objął gen. Józef Haller. W odpowiedzi na odezwę ROP „Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie!” oraz liczne apele partii politycznych, organizacji społecznych i Kościoła do końca września 1920 r. w szeregach armii znalazło się ponad sto tysięcy ochotników. Duch walki, wniesiony przez nich do regularnych oddziałów Wojska Polskiego, przyczynił się do odwrócenia losów wojny i ostatecznego zwycięstwa nad bolszewikami. Krzyż Armii Ochotniczej 1920 r. był nieoficjalnym (nigdy nie zatwierdzonym) odznaczeniem przyznawanym w okresie II Rzeczypospolitej ochotnikom biorącym udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

Z okazji setnej rocznicy plebiscytu górnośląskiego katowicki Oddział Instytutu Pamięci Narodowej wydał replikę znaczka. Od oryginału odróżnia ją wielkość, stop metalu z którego jest wykonana oraz mocowanie - znaczek nie posiada uszka lecz igłę z tzw. motylkiem, umożliwiającą przypięcie np. do ubrania. Do każdego egzemplarza dołączony jest kartonik z komentarzem historycznym.

Odznaka pamiątkowa „7 Dywizja Piechoty 1939”. W związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej (1939-2019), Oddział IPN w Katowicach przygotował znaczek w formie odznaki pamiątkowej poświęconej częstochowskiej 7 Dywizji Piechoty i jej szlakowi bojowemu we wrześniu 1939 roku. Do odznaki załączono dwustronny blister, który w formie graficznej i tekstowej opisuje  szlak bojowy 7 Dywizji Piechoty.

W lutym 1918 roku odbyły się w różnych miejscowościach nocne pikniki historyczne „Noc wyklętych” gdzie w programie między innymi był Apel Poległych z modlitwą oraz konkursy wiedzy o Żołnierzach wyklętych, a każdy jego uczestnik otrzymał kopię pamiątkowego ryngrafu, który należał do Żołnierza Wyklętego, sierżanta Tadeusza Krawczyka pseudonim "Witold", bohatera bitwy pod Zwoleniem z 15.06.1946 r. Sierżant Tadeusz Krawczyk pośmiertnie został awansowany na stopień podporucznika w dniu 10.10.2019 r.

Przypinka na 40 lecie powstania Solidarności „Lubelski lipiec 1980”.

Tarcza strzelnicza na przypince Solidarności. Zawsze mi się to kojarzy jako cel, przeznaczony do ostrzelania. Czy to pacyfikacja kopalni „Wujek”, czy oddziały Milicji Obywatelskiej i wojska ostrzelały tłum pracowników Stoczni im. Komuny Paryskiej. Według ustaleń prokuratury śmierć poniosło 10 osób, czy na wieść o wydarzeniach w Gdańsku władze wydały rozkaz użycia broni palnej przeciwko demonstrującym. Sporo jest tych przykładów i nie chciałbym tego przeżywać jeszcze raz.