Epopeja Millenium - Godło Rzeczpospolitej Polskiej

Godło Rzeczypospolitej Polskiej

Stara legenda wiąże Orła Białego z założycielem państwa Polan – Lechem, który podczas wędrówki po Wielkopolsce wraz z braćmi Czechem i Rusem polecił rozbić obóz w okolicach Poznania. Ujrzał wówczas okazałe drzewo a na nim gniazdo orła z pisklętami. Gdy zaciekawiony przyglądał się orlej rodzinie ptak rozpostarł skrzydła. Jego widok na tle nieba zabarwionego na czerwono przez zachodzące słońce tak go zachwycił, że postanowił tam założyć gród zwany Gnieznem („Gniezdnem”) zaś orła umieścił w swym herbie i został pierwszym księciem Polan, którzy później stali się najpotężniejszym z zachodnio-słowiańskich plemion na terytorium dzisiejszej Polski.

Medal – Lech twórca państwa polskiego
Ilość – 9999 kompletów, emisja limitowana
Materiał – miedź posrebrzana ze złotem
Waga - 32 g
Rok pierwszej edycji – 2011
Średnica – 40 mm
Jakość – płyta polerowana

Orzeł był zawsze, jednak było także pytanie jaki to orzeł? Najpopularniejszą, funkcjonującą współcześnie teorią jest obecność bielika. Kwestia rozstrzygnięta? Niestety, nie jest to takie łatwe. Bielik to duży ptak drapieżny - orłan, z rodziny jastrzębiowatych, tak więc bielik sam w sobie nie jest orłem. W Polsce bielik to duży ptak drapieżny - orłan, z rodziny jastrzębiowatych, tak więc bielik sam w sobie nie jest orłem możemy spotkać orła przedniego, krzykliwego, grubodziobego, stepowego, a także orzełka. Największy z nich to orzeł przedni. Większy od niego jest jednak bielik i za wielkość to jemu należy się miejsce na czerwonym tle. Inne podobieństwa? Ptak z godła ma wielki, żółty dziób – główna cecha i atut bielików. Ptaki te potrafią także ograniczać się do małych obszarów swoich terytoriów, dzięki czemu mogą budować dość blisko siebie gniazda nie rywalizując ze sobą o rewir. Tak właśnie wg. zapisków z XVI wieku kronikarza Marcina Bielskiego było w okolicach Gniezna i właśnie dlatego Lech, widząc liczne gniazda bielika wybrał go na symbol swojego kraju.

Na podstawie dostępnych źródeł, można stwierdzić, że to właśnie nie orzeł ale bielik jest w polskim herbie. Przemawia za nim zarówno podobieństwo, anatomia zewnętrzna jak i powszechna opinia i legendy.

Pierwsze wizerunki orła były umieszczone na monetach i pieczęciach książąt i królów polskich. W XV wieku Jan Długosz połączył orła z osobą Bolesława Chrobrego. Ten ostatni, według dziejopisa, miał otrzymać taki właśnie znak od cesarza Ottona III na zjeździe gnieźnieńskim 1000 roku. Był to „przesławny orzeł polski, którego tylko król i monarcha używać może, orzeł równy cesarskiemu, nad którego lepszego i wspanialszego nie ma żaden inny król świata”. Wizerunek ptaka pojawił się na słynnych denarach Bolesława Chrobrego typu PRINCES POLONIE.

Na banknocie o nominale 20 złotych widnieje portret króla Bolesława I Chrobrego. Z jego lewej strony znajduje się portal romański, zaś z prawej korona młodego dębu z Drzwi Gnieźnieńskich ze sceny wystawienia zwłok św. Wojciecha.
Stronę odwrotną zdobi srebrny denar Bolesława I Chrobrego z sylwetką ptaka i napisem PRINCES POLONIE. Z lewej strony umieszczono wizerunek rotundy św. Mikołaja w Cieszynie, a z prawej – lwa rozpiętego na wici roślinnej z obramowania Drzwi Gnieźnieńskich.

W czasach rozbicia dzielnicowego orzeł – znak dynastyczny występował na pieczęciach książęcych wszystkich linii piastowskich.

Awers: Centralnie wizerunek Kazimierza Sprawiedliwego. W otoku napis: KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY/1177-1194. Sygnowany: JJ
Rewers: Na fakturowanym tle orzeł wg. brakteatu z lat 1177-1194. W otoku napis: ORZEŁ WG BRAKTEATU Z LAT, 1177-1194. Z.W. PTTK CHEŁM 1985 NR 11.
Czas powstania: 1987 r.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: Zarząd Wojewódzki PTTK w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład srebrzony oksydowany – 3116 egz.

W swoich zbiorach mam kilka medali, które nie mają oznaczenia autora czy zawartości treści, szkoda bo medale są naprawdę wspaniałe i ciekawe. Jednym z nich jest wizerunek orła. Mnie osobiście kojarzy się z orłem Kazimierza Sprawiedliwego. Powstał zapewne w XX wieku. Mógł być inspirowany stylizacjami historycznymi orła piastowskiego znanymi z zachowanych pieczęci i monet od końca XII do końca XIII wieku. Bezpośrednio, albo np. za sprawą dzieł artystów, np. Pocztu królów i książąt polskich Jana Matejki. Orły piastowskie bez korony były u nas popularne np. w latach 60 i 70 XX wieku w związku z obchodami 1000 lat Państwa Polskiego (Millenium). Nawiązywano do nich w Polace też wcześniej, np. w okresie międzywojennym (np. prace Stanisława Szukalskiego). Równie dobrze może to być medal o proweniencji obcej, np. niemieckiej czy amerykańskiej. Nie jest to orzeł heraldyczny.

Średnica medalu – plakiety robi wrażenie, to jest 11 cm.

Piękny duży medal, może ktoś będzie miał informacje na jego temat.

Leszek Biały

Awers - Popiersie księcia ¾ w lewo, głowa na wprost, wg Jana Matejki. W tle sygnatura – JJ. W otoku napis: LESZEK BIAŁY / 1194-1227.
Rewers – Orzeł zwrócony głowa w lewo (heraldycznie). W otoku napis: ORZEŁ WG PIECZĘCI Z OK. 1224 R, - Z.W. PTTK CHEŁM 1987 Nr 13.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: Zarząd Wojewódzki PTTK w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład srebrzony oksydowany – 3075 egz.

W Małopolsce pieczętował się orłem Bolesław Wstydliwy poczynając od 1252 roku oraz Leszek Czarny.

Bolesław Wstydliwy

Awers – Popiersie ¾ w prawo. W otoku napis: BOLESŁAW WSTYDLIWY / 1243-1279. Sygnatura – JJ.
Rewers - Orzeł zbliżony w formie do heraldycznego, głowę ma zwróconą w prawo (heraldycznie). W otoku napis: ORZEŁ WG PIECZĘCI Z 1255 R. - Z.W. PTTK CHEŁM 1987 NR 15.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: Zarząd Wojewódzki PTTK w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład srebrzony oksydowany – 3671 egz.

Leszek Czarny

Awers – Popiersie ¾ w prawo. W otoku napis: LESZEK CZARNY / 1279-1288.
Rewers - Orzeł zbliżony w formie do heraldycznego, głowę ma zwróconą w lewo (heraldycznie). W otoku napis: ORZEŁ WG PIECZĘCI Z 1288 R. - Z.W. PTTK CHEŁM 1987 NR 16.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: ODDZIAŁ PTTK przy Urzędzie Wojewódzkim w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład srebrzony oksydowany – 3066 egz.

Kazimierz I w dzielnicy kujawskiej umieścił orła na swej tarczy w 1231 roku. Na Mazowszu orzeł pojawił się na pieczęci Konrada II czerskiego w 1285 roku. Czasem występował naprzemiennie ze smokiem – godłem dawnej dzielnicy czerskiej. W przypadku Śląska orzeł pojawił się tam na pieczęci księcia opolskiego Kazimierza w 1222 roku. Najprawdopodobniej do XII wieku traktowano je jako znaki osobiste i rodowe dynastii Piastów, która w X wieku utworzyła państwo polskie.

Pierwszy znany orzeł heraldyczny widnieje na pieczęci z 1124 roku księcia śląskiego Henryka II Pobożnego. Orzeł ten stał się pierwowzorem godła państwowego. Symbolizował godność rodu, był znakiem chwały i majestatu książęcego.
Najstarszy wizerunek orła w koronie jako godła herbowego widnieje na pieczęci majestatowej z 1295 roku króla Przemysława II. Od tego czasu korona na głowie Białego Orła umieszczonego w czerwonym polu tarczy symbolizuje zjednoczenie ziem polskich w jedno państwo – Królestwo Polskie.

Przemysł II 26 czerwca 1295 roku w Gnieźnie został koronowany na króla Polski, jednocześnie ustanowił znak Orła Białego jako herb państwa polskiego.

Awers – Popiersie profilem w lewo. W otoku napis: PRZEMYSŁ II / 1295-1296. Sygnatura – JJ.
Rewers – Orzeł heraldyczny zwrócony głowa w prawo, zwieńczony koroną. W otoku napis: ORZEŁ WG PIECZĘCI MAJESTATYCZNEJ Z 1295 R. – Z.W. PTTK CHEŁM 1986 NR 17.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: Zarząd Wojewódzki PTTK w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład tombak patynowany – 2900 egz.

Wizerunek orła z pieczęci majestatycznej księcia Wielkopolskiego Przemysła II, który w 1295 roku w Gnieźnie, po prawie 200 latach bezkrólewia związanego z rozbiciem dzielnicowym, został koronowany na króla Polski. Od tego roku biały (a właściwie srebrny) orzeł w koronie na czerwonej tarczy staje się rzeczywistym herbem Polski i dynastii Piastów.

Orzeł według pieczęci majestatycznej Przemysła II z 1295 r.

211

Poniższy medal uwiecznia pierwszy herb państwa polskiego z pieczęci majestatycznej Przemysła II, koronowanego na króla Polski 26 czerwca 1295 roku. To wówczas właśnie rodowy znak dynastii Piastów po raz pierwszy wystąpił w charakterze symbolu rządzonego przez nich kraju.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich. Rewers emisji przedstawia orła o odmiennej od dzisiejszej, gotyckiej sylwecie z zaokragłymi skrzydłami, z koroną na głowie oraz ogonem przepasanym pierścieniem. Umieszczono go na tarczy herbowej w kształcie zaostrzonego łuku. Za nią z kolei widoczne jest tło wypełnione filigranowym wzorem roślinnym.

Wokół rewersu rozciąga się zrekonstruowany i przełożony z łaciny napis otokowy o treści „SAM WSZECHMOCNY ZWRÓCIŁ POLAKOM ZWYCIĘSKIE ZNAKI”.

Stylizowanemu rysunkowi pieczęci towarzyszą w dolnej części otoku słowa „ORZEŁ PRZEMYSŁA II – 1295”.

Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego, wywodzace się z różnych epok. Po prawej stronie, nieco w głębi, widoczny jest jego współczesny wizerunek, stosowany dziś w oficjalnej ikonografii Polski. Po lewej i z przodu, przesłaniąjąc szkicowy zarys skrzydła dwudziestowiecznego ptaka, znajduje się natomiast powtórzony motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Razem ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy.

229

230

231

232

Poniższy numizmat uwiecznia orla śląskiego z przepaską na piersiach z okresu XIII-XIV wieku.

Rewers przedstawia orła śląskiego z płyty nagrobnej Henryka IV Probusa.

Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego, wywodzące się z różnych epok. Po prawej stronie, nieco w głębi, widoczny jest jego współczesny wizerunek, stosowany dziś w oficjalnej ikonografii Polski. Po lewej i z przodu, przesłaniając szkicowy zarys skrzydła dwudziestowiecznego ptaka, znajduje się natomiast powtórzony motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Razem ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy.

Niewątpliwie zastanawiający jest fakt umieszczenia na piersiach Orła przepaski w kształcie półksiężyca z krzyżem lub bez, charakterystycznego dla linii dolnośląskich Piastów. Na ogół przyjmuje się, że znak ten po raz pierwszy pojawił się na pieczęci Henryka I Brodatego z lat 1202/3 – 1234. Ukazany jest na niej stojący książę trzymający tarczę, na której widnieje właśnie takie przedstawienie.

Jego genezę próbowano wytłumaczyć na kilka sposobów, łącząc je m.in. ze znakami runicznymi lub też udziałem w wyprawie krzyżowej z 1147 roku, w której miał uczestniczyć Władysław II Wygnaniec. Miałby on przekazać rzekomo ów znak swojemu synowi Bolesławowi Wysokiemu, a ten z kolei swojemu synowi, czyli Henrykowi Brodatemu.

Od XVI do XVIII wieku na piersiach orła „kładziono” inicjały imienia królewskiego lub umieszczano herby rodowe.

W okresie piastowskim Orzeł Biały odgrywał rolę zarówno herbu władcy, jak i państwa.

„Orzeł ze Szczerbca”, miecza koronacyjnego królów polskich z 1320 r.

212

Władysław Łokietek

Awers - Popiersie ¾ w prawo. Sygnatura – JJ. W otoku napis: WŁADYSŁAW ŁOKIETEK / 1306-1333.
Rewers - Orzeł heraldyczny w koronie na głowie. W otoku napis: ORZEŁ WG PIECZĘCI MAJESTAT. Z 1320 R. – Z.W. PTTK CHEŁM 1986 NR 19.
Autor: Jerzy Jarnuszkiewicz; Wydawca: Zarząd Wojewódzki PTTK w Chełmie. Bity w Mennicy Państwowej. Średnica: 70 mm. Nakład tombak patynowany – 3377 egz.

Poniższy medal uwiecznia orła z okresu panowania Kazimierza Wielkiego.

Rewers przedstawia orła z pieczęci majestatycznej Kazimierza Wielkiego.

Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego, z różnych epok. Po prawej widoczny jest jego współczesny wizerunek, po lewej, przesłaniając szkicowy zarys skrzydła, znajduje się motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy. Kompozycję awersu otacza tytuł kolekcji oraz dziesięć tarcz herbowych.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich.

Panowanie ostatniego władcy z dynastii Piastów na tronie polskim, Kazimierza III Wielkiego, to nie tylko stworzenie podwalin przyszłej potegi Rzeczypospolitej, ale także ważny okres w kształtowaniu się innego pojęcia państwowości i innego postrzegania państwa.

Do czasów ojca Kazimierza, Władysława Łokietka monarchia piastowska miała charakter patrymonialny. Określenie to pochodzi od łacińskiego słowa patrimonium – ojcowizna, dziedziczny majątek. Państwo stanowiło prywatną własność władcy, który przekazywał ją synom według obowiązujących zasad dziedziczenia tronu.

Klasyczny gotycki orzeł z pieczęci majestatycznej Kazimierza III Wielkiego. Postać polskiego orła państwowego ukształtowała się w XIV wieku. Była to sylwetka orła z dumnie odchyloną głową w koronie, z ostrym dziobem, szeroko rozpostartymi skrzydłami, rozwiniętymi mocnym ogonem i potężnymi drapieżnymi szponami. Biel Orła Polskiego oznaczała dobro, czerwień – dostojność. Od najdawniejszych czasów Orzeł Biały symbolizował odwagę i bohaterstwo, majestat oraz czystość dążeń narodów i państw.

Awers: Wizerunek orła odwzorowanego z grosza krakowskiego z 1338r., u dołu półkolem napis: KAZIMIERZ WIELKI, z lewej strony , u góry półkolem napis: GROSZ 1338.
Rewers: Centralnie herb miasta Gorzów Wielkopolski, nad nim napis: 2009, na prawo od herbu znak mennicy warszawskiej oraz w poziomie napis: MET, nad nim znak mennicy warszawskiej, u góry półkolem napis: GORZÓW WIELKOPOLSKI, u dołu z lewej strony półkolem napis w dwóch wierszach: HONOROWANE / DO 15.03.2009, z prawej strony półkolem napis: ORŁY, na środku, w poziomie nominał: 4.

Bok: gładki
Rok emisji: 2009
W obiegu od: 2009-03-01
W obiegu do: 2009-03-15
Nominał: 4 orły
Tworzywo / metal: mosiądz (CuZn)
Stempel: zwykły
Średnica (mm): 27 mm
Masa (g): 8,6 g
Nakład:20 000
Projektant: Projekt modelu gipsowego: Dominika Karpińska-Kopiec
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Urząd Miasta Gorzów Wielkopolski
Miasto: Gorzów Wielkopolski
Cena emisyjna: 4 PLN24,25

Ryszard Kiersnowski – jeden z większych autorytetów opisów naszego godła..

Medal - 60 rocznica urodzin Ryszarda Kiersnowskiego, 1986 r. wyemitowany przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, Komisję Numizmatyczną w Warszawie, projektu Edwarda Gorola, bity w Mennicy Państwowej w Warszawie.

Awers: Głowa na wprost, wokoło napis PROF RYSZARDOWI KIERSNOWSKIEMU W 60-LECIE URODZIN - NUMIZMATYCY PTAIN 1986,

Rewers: zdobi orzeł otoczony napisem GROSI CRACOVIERSESS, wokoło inskrypcja łacińska z ciekawym przesłaniem - Moneta historiam tamquam umbria sequitur (Monety podążają za historią jak cień).

Średnica medalu: 70 mm.

Waga: 149,5 g

Medal został wybity z błędem w napisie na rewersie: GROSI CRACOVIERSESS zamiast GROSI CRACOVIENSESS.

Błąd ten został poprawiony dopiero po wznowieniu emisji w 2006 i 2008 roku.

Ryszard Kiersnowski - żołnierz AK, profesor PAN, historyk, numizmatyk - mediewista, autor min. książek Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej (Warszawa 1960), Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich (Warszawa 1964), Wielka reforma monetarna XIII–XIV w. (Warszawa 1969) czy Moneta w kulturze wieków średnich (Warszawa 1988). Profesor był również autorem szczerej książki opisującej swoje losy w czasu II wojny światowej - Tam i wtedy. W Podweryszkach, w Wilnie i w puszczy 1939–1945 (wydanej w 1994 r.)

Przez jedenaście lat pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Archeologicznego, później Archeologicznego i Numizmatycznego (1970–1981), był też wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Komisji Numizmatycznej (1973–1979).

GROSI CRACOVIENSESS – to nagroda dla wyjątkowych instytucji oraz wspaniałych ludzi. Takich, których napędza niezwykła pasja. Nazwa nawiązuje do grosza krakowskiego Kazimierza Wielkiego i jednocześnie jego niezwykle istotnej reformy systemu polskiego mennictwa. Moneta była wzorowana na groszu praskim, a powstała około 1360 roku. Grosz ważył 3,27 g i stanowił ekwiwalent 16 małych denarów. Nazwa „grosze krakowskie” pojawiła się w zapiskach już w 1336 roku, ale – jak wykazały badania Ryszarda Kiersnowskiego – oznaczała wówczas tylko jednostkę pieniężną, równowartość 16 denarów krakowskich, jeszcze nie realizowaną w postaci monety.

On to w toczonym od ponad stu lat sporze historyków o symbol na denarze Chrobrego opowiedział się za interpretacją, iż jest to paw, a nie orzeł.

Orzeł na medalu stylizowany na późniejszego nieco orła piastowskiego z pieczęci i groszy Kazimierza Wielkiego. Skoro towarzyszy wizerunkowi Matki Boskiej Częstochowskiej, być może nawiązuje równocześnie do heraldyki Piastów z linii opolsko-raciborskiej, czyli symbolizuje ogólnie orła piastowskiego, lub górnośląskiego, bo fundatorem klasztoru Paulinów w Częstochowie był Władysław Opolczyk. Charakterystyczne są te owalne ozdoby, jakby klejnoty na orle. Może to nawiązanie do jakiegoś klejnotu wotywnego ze skarbca jasnogórskiego, jak te z korony znalezionej w Środzie Śląskiej. A korona średzka prawdopodobnie została wykonana na zamówienie sycylijskich Andegawenów i w XIV wieku trafiła do Czech jako własność Blanki de Valois. Gdy królowa czeska zmarła, insygnium to odziedziczył jej mąż Karol IV Luksemburski, który mając kłopoty finansowe związane z zabiegami o koronę cesarską, zastawił ją z innymi królewskimi kosztownościami 3 września 1348 we Wrocławiu u bankiera Mojżesza. Gdy Śląsk ogarnęła epidemia dżumy, Mojżesz, obawiając się o swój skarb, zakopał go w piwnicy swojego domu w Środzie Śląskiej. Zapomniany przeleżał tam do lat osiemdziesiątych XX wieku, gdy przypadkowo został znaleziony przez robotników kopiących fundamenty budynków przy ulicy Daszyńskiego.

233

Siemowit III był najwybitniejszym władcą mazowieckim w XIV stuleciu. W czasie jego długich, czterdziestoletnich rządów nastąpił wyraźny rozwój cywilizacyjny Mazowsza.

Wydarzenie: 600. rocznica śmierci Siemowita III

Plakieta

Awers: SIEMOWIT III 1355-1381 Książę Siemowit III zwrócony w lewym kierunku, w kolczudze i hełmie, trzymający miecz i tarczę; do tarczy dołączony orzeł nad flagą. Orzeł z pieczęci herbowej 1355 – 1378. Z okresu panowania Siemowita III znamy trzy jego pieczęcie: herbową, herbową większą i sygnetową. W polu pieczęci większej herbowej widnieje orzeł bez korony zwrócony w prawo i napis: „Pieczęć Siemowita, z Bożej łaski księcia Mazowsza i Pana Czerskiego”.

Taki orzeł heraldyczny istnieje na dokumencie spadku. Siemowit III książę mazowiecki i pan czerski potwierdza że otrzymał lenno od króla Polski Kazimierza Wielkiego. W 1355 r. niespodziewanie zmarł książę warszawski Kazimierz. Realna stała się wtedy groźba inkorporacji jego władztwa do korony polskiej. Kazimierz Wielki chcąc jednak ściślej podporządkować sobie całość Mazowsza – nie zdecydował się na przyłączenie księstwa do Polski, ale w zamian za hołd lenny oddał całość spadku Siemowitowi III.

Rewers: CIECHANOWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE PTAiN oraz widok zamku.

Wymiary: 70mm x 70mm
Waga: 160g
Materiał: tombak patynowany
Emisja: 1000 sztuk
Rok wydania: 1981
Piękny wysoki relief.

139

140

Pomomo, że Koszyce w chwili obecnej leżą na Słowacji, a jeszcze ok. 100 lat temu były węgierskim miastem to mają ścisłe związki z państwem polskim. 28 lipca 1347 r. Koszyce zostały podniesione przez Ludwika Wielkiego do rangi wolnego miasta królewskiego i jako pierwsze miasto w Europie otrzymały herb. W zamian za uznanie przez polską szlachtę praw do korony polskiej a z braku męskiego potomka w zamian za zapewnienie dla jednej z córek sukcesji tronu polskiego nadał jej w Koszycach szereg przywilejów, zwanych później łącznie „Przywilejem koszyckim”. Układ w Koszycach dotyczył jednak tylko szlachty z pominięciem duchowieństwa, mieszczan i chłopów. Od tego układu datuje się rozwój swobód i wzrostu siły politycznej szlachty polskiej a zarazem ograniczenia władzy monarszej.

Awers medalu zawiera podobiznę dukata węgierskiego Ludwika bitego w mennicy w Budzie. W centrum monety „lilia” andegaweńska – herb rodowy króla Ludwika. W otoku monety napis LODOWICI REX (Ludwik król). Nad monetą orzeł wzorowany na denarze bitym w mennicy poznańskiej. Obok monety podano daty panowania na tronie polskim MCCC/LXX – MCCC/LXXXII. Niżej przy krawędzi podano inicjały emitenta, rok projektu i numer 5A medalu w tej serii.

Rewers medalu przedstawia w centrum scenę tronową, wzorowaną na pieczeci majestatycznej Ludwika Węgierskiego. Król siedzi na tronie z atrybutami władzy monarszej, berłem i jabłkiem koronacyjnym w rękach. Nad królem ukoronowane tarcze herbowe, z lewej Węgier, z prawej Polski. Nad tarczami napis: LODOVICVS/D(ei) G(ratia) nad tarczą węgierską R korona V – (Rex Ungarie – król Węgier), nad tarcza polską R korona P – (Rex Polonie – król Polski).

Po bokach króla – postacie rycerzy – szlachty, która była głównym podmiotem układu koszyckiego. Kompozycja tej strony medalu wskazuje, że król w swej polityce oparł się na „herbowych” co uzasadniają umieszczone pod tronem herby wielkich rodów mających ówcześnie wpływ na poltykę w państwie, między innymi Kurozwęccy. J. Radlica, Spytek z Melsztyna, Sędziwójz Szubina, Nałęczowie i inni. Należy nadmienić, że przywilej koszycki oprócz uzyskania sukcesji tronu dla córki Ludwika, zwalniał praktycznie szlachtę od podatków, uchwalenie podatków nowych uzależnione było od każdorazowej zgody całego stanu szlacheckiego, a urzędy starostów w panstwie polskim mogły być powierzane tylko Polakom.

Pod herbami napis KOSZICZE/MCCCLXXIIII (Koszyce 1374). W otoku umieszczono, bedący celem i sentencją układu koszyckiego – napis: ORDINI EQVESTRI POLONORUM PRIVILEGIVM DAT PRO FILIAE CORONATIONE FAVENDA. Co w dowolnym tłumaczeniu oznacza: Za wyrazenie zgody (przez szlachtę polską) na koronowanie córki (na króla Polski) nadał szlachcie polskiej liczne przywileje.

W polu medalu rozmieszczono siedem „lilijek” andegaweńskich stanowiące elementy dekoracyjne – informacyjne o pochodzeniu króla Ludwika.

Medal Ludwik Węgierski - SERIA KRÓLEWSKA NR 5A

Stop: brąz srebrzony

waga: ok. 131 gram

średnica: 70 mm

rant: gładki

delikatna patyna

Projektant: W. Korski.

Wielkość emisji 1600 szt.

Emitent: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, Warszawa 1983 rok.

Mennica Warszawska.

Cała historia herbu ma ciąg dalszy i już ściśle związana z polskim orłem.

Pierwotny herb przedstawiał lwa pośród lilii. W 1423 roku król Zygmunt Luksemburczyk nadał miastu nowy herb – trzy złote lilie w polu błękitnym i pasy srebrno-czerwone i anioła jako trzymacza herbu.

Obecnie używany przez miasto herb nadał król Władysław II Jagiellończyk 8 grudnia 1502 roku dodając na pasy srebrno-czerwone połowę polskiego białego orła i w podstawie herb żony Anny de Foix. Dodał również dwa hełmy ze złotymi koronami na tarczę.

Czechosłowacja 1968, Herb miasta Koszyce,. FDC

180

Orzeł Władysława Jagiełły 1420

Rewers: przedstawony jest orzeł z nagrobnej tumby Władysława Jagiełły o smukłych proporcjach, z rozdziawionym dziobem, w owartej koronie.

Awers: dwa warianty Orła Białego, wywodzace się z różnych epok. Po prawej stronie, nieco w głębi, widoczny jest jego współczesny wizerunek, stosowany dziś w oficjalnej ikonografii Polski. Po lewej i z przodu, przesłaniąjąc szkicowy zarys skrzydła dwudziestowiecznego ptaka, znajduje się natomiast powtórzony motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Razem ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy. Kompozycję awersu otacza tytuł kolekcji oraz dziesięć tarcz herbowych.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich.

Medal uszlachetniony złotem próby 999/1000, o średnicy 34 mm i wadze 15 g.

W katedrze na Wawelu zachował się skarb prawdziwy – grobowiec króla Władysława Jagiełły ozdobiony Orłem Białym, mistrzowsko wręcz wyrzeźbionym.

Nagrobek powstawał etapami, za życia króla, prawdopodobnie między 1420 a 1434 r. To jeden z najwspanialszych pomników nagrobnych w skali europejskiej. I ciągle skrywa pewną tajemnicę. Pomimo starań badaczy nie udało się wyjaśnić kto był jego twórcą. Bardzo wysoki poziom artystyczny i pewne analogie pozwalają przypuszczać, że autorem grobowca mógł być rzeźbiarz z warsztatu genialnego Florentynczyka Donatella.

Zręczna ręka artysty nadała królewskiemu orłowi smukłe proporcje, głowę odchyliła w tył i podkreśliła miękkość upierzenia.

Orzeł według zwornika sklepienia katedry za Wawelu, około połowy XIV wieku. Wygląda na gotyckiego, piastowskiego, można porównać ze zwornikiem z kolegiaty w Sandomierzu i pieczęcią Kazimierza Wielkiego.

214

Orzeł według krzyża z diademów z XIII wieku, dodany za Kazimierza Jagiellończyka po 1472 r.

213

Zmiana nastąpiła po objęciu tronu przez króla Władysława Jagiełłę i podpisaniu unii polsko-litewskiej. Herb Królestwa Polskiego został zespolony z herbem Jagiellonów i Litwy Pogonią wyobrażającą srebrnego rycerza na białym koniu w czerwonym polu tarczy. Oba znaki – jako wspólny herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów – zostały połączone w tarczy czwórdzielnej w krzyż – naprzemianlegle, z tym, że Orzeł Biały został umieszczony w pierwszym (prawym górnym) polu tarczy. Herb ten przetrwał do upadku państwa polskiego w 1795 roku.

Wizerunek Orła Polskiego z rewersu medalu projektu Jana Marii Padovana z 1532 roku na 64. Urodziny Zygmunta I Starego.

Z nastaniem dynastii Jagiellonów Orzeł Biały, pozostając herbem Królestwa Polskiego (Korony), przestał być herbem dynastycznym, gdyż Jagiellonowie używali własnego. Od czasów Zygmunta I Starego orzeł ponownie nabrał znaczenia herbu dynastii, co podkreślano przez umieszczanie monogramów na jego piersi.

Orzeł z inicjałem Zygmunta I Starego według „Kroniki Polaków” Macieja z Miechowa z 1521 r.

Odlany z mosiądzu orzeł zamkowy Króla Zygmunta Starego, z koroną jagiellońską z I połowy XVI wieku, Warszawa, 1979, na piersi widoczna litera „S” - od łacińskiego imienia Sigismundus. Wykonany przez Spółdzielcze Zrzeszenie Wytworców Rękodzieła Ludowego i Artystycznego w Warszawie, umieszczony na płycie ze sklejki, z mocowaniem do powieszenia na ścianie.

Wymiary:

wysokość – 18,5 cm

szerokość - 11 cm

Renesansowy orzeł króla Zygmunta II Augusta z monogramem SA (fragment arrasu wawelskiego).

136 zachowanych arrasów należy dziś do zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Król nabywał je z myślą o wnętrzach krakowskiej siedziby. Wymiary tkanin były dopasowane do zamkowych ścian, a łukowaty kształt niektórych – do powieszenia nad oknem lub drzwiami. Ogromna kolekcja stanowiła dzieło zbiorowe wielu twórców. Najpierw malarze wykonywali szkice i przygotowywali projekt kompozycji na kartonie. Często kto inny rysował scenę główną, a kto inny bordiury (obramowanie zdobione gęsto ornamentami roślinnymi i zwierzęcymi). Potem tkacze i ich pomocnicy szczelnie wypełniali detalami kolejne metry kwadratowe tkanin.

Wykonane w latach 1550–1560 na zlecenie ostatniego z męskiej linii Jagiellonów.

Arrasy herbowe i groteskowe łączy jedno – utkany złoconą nicią inicjał królewski – SA (Sigismundus Augustus), który identyfikuje właściciela kolekcji.

125

Orzeł z inicjałem Zygmunta Augusta według arrasu na Zamku Wawelskim z około 1550 – 1560.

216

Rewers medalu przedstawia wytwornego orła Zygmunta Augusta o długiej szyi i wygiętych łapach, a inicjałami SA na piersi. Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego z różnych epok. Po prawej widoczny jest jego współczesny wizerunek, po lewej, przesłaniając szkicowy zarys skrzydła, znajduje się motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy. Kompozycję awersu otacza tytuł kolekcji oraz dziesięć tarcz herbowych.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich.

Medal uszlachetniony złotem próby 999/1000, o średnicy 34 mm i wadze 15 g.

W czasach ostatnich królów z dynastii Jagiellonów Orzeł Biały został ściślej powiązany z osobą monarchy. Zyskał też bardziej wytworny i artystyczny charakter. Na jego piersi kładziono lub przeplatano przez skrzydła i pierś inicjały imienia panującego: S (Sigismundus) lub SA (Sigismundus Augustus). Orła umieszczano niejednokrotnie w ozdobnym kartuszu. Jego kształt modyfikowano. Łapy miał silnie wygięte. Zwracała uwagę długa szyja. Ogon otrzymał bardzo rozbudowaną dekorację, nawiązującą do motywow roślinnych czy tez heraldycznych. Wspaniałe przykłady tak stylizowanego herbu odnaleźć można m. in. w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu oraz słynnych arrasach Zygmunta Augusta.

Awers: Wizerunek orła odwzorowanego z talara z 1580r., u dołu półkolem napis: STEFAN BATORY, z lewej strony , u góry półkolem napis: TALAR 1580.
Rewers: Centralnie herb miasta Gorzów Wielkopolski, nad nim napis: 2009, na prawo od herbu znak mennicy warszawskiej oraz w poziomie napis: MET, nad nim znak mennicy warszawskiej, u góry półkolem napis: GORZÓW WIELKOPOLSKI, u dołu z lewej strony półkolem napis w dwóch wierszach: HONOROWANE / DO 15.03.2009, z prawej strony półkolem napis: ORŁY, na środku, w poziomie nominał: 4.

Bok: gładki
Rok emisji: 2009
W obiegu od: 2009-03-01
W obiegu do: 2009-03-15
Nominał: 4 orły
Tworzywo / metal: mosiądz (CuZn)
Stempel: zwykły
Średnica (mm): 27 mm
Masa (g): 8,6 g
Nakład: 20 000
Projektant: Projekt modelu gipsowego: Dominika Karpińska-Kopiec
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: UM Gorzów Wielkopolski
Miasto: Gorzów Wielkopolski
Cena emisyjna: 4 PLN

Poniższy numizmat uwiecznia orła z okresu panowania Stefana Batorego.

Rewers przedstawia orła króla Stefana Batorego z 1584 roku, który nawiazuje do godła z czasów jagiellońskich. Stylizacja charakterystyczna dla okresu przezwyciężenia renesansowej prostoty i harmonii, zwiększyła stopień ekspresji strzępiastych skrzydeł. Szyja została wydłużona. Na piersi orła pojawiła się tarcza z herbem Batorych „Wilcze zęby”.

Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego z różnych epok.

W czasach Batorego niekiedy zamiast tarczy na piersi orła kładziono literę „S” – nawiązującą do łacińskiego imienia „Stephanus”.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich.

Medal uszlachetniony złotem próby 999/1000, o średnicy 34 mm i wadze 15 g.

Orzeł polski wyhaftowany na oprawie książki ofiarowanej Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę w 1582 roku. Do dziś podziwiana w przepysznej oprawie haftowanej złotem i perłami z inicjałami królowej.

126

Wizerunek Orła Białego z herbem Wazów na piersi, umieszczony na kartuszu z około 1600 roku, który znajduje się w prezbiterium katedry na Wawelu.

W tamtym okresie na mocy unii lubelskiej powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów – państwo federacyjne złożone z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, istniejące w różnych granicach w latach 1569 – 1795. Od XX wieku stosowana jest nazwa I Rzeczpospolita odnosząca się do państwa polskiego z okresu od połowy XV wieku, czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej, do III rozbioru w 1795 roku.

Wizerunek Orła Białego z herbem Wazów na piersi, umieszczony na kartuszu (ozdobne obramowanie herbu) z około 1600 roku, który znajduje się w prezbiterium katedry na Wawelu.

W okresie panowania w Polsce szwedzkiej dynastii Wazów (1587-1668), herbem rodowym był snopek zboża, wiązka rózg lub faszyna (Vaasa, czyli Snopek) umieszczany w polu błękitno-biało-czerwonym (polski orzeł niesie na piersi snopek, symbol panującej w XVII wieku dynastii Wazów).

W epoce Wazów Orzeł Biały ze Snopkiem na piersiach zmienił nieco kształt zgodnie z estetyką baroku. Uzyskał regularny zarys koliście rozpostartych skrzydeł, które zaostrzały się ku górze przez wyginanie i wydłużanie skrajnych lotek.

127

Orzeł z herbem rodowym Janina Jana III Sobieskiego na piersi, według detalu zdobniczego kościoła Mariackiego w Krakowie z 1681 roku.

„Widzieliśmy cztery orły, jak górą leciały,
Ruski, pruski, austriacki i nasz Orzeł Biały.
Czy pamiętasz Austriaku, jak się Wiedeń palił!
Biały Orzeł wzbił się w górę, czarny się osmalił”.
(z pieśni galicyjskiej)37,38,39

Orzeł z herbem rodowym Janina Jana III Sobieskiego na piersi według detalu zdobniczego Kościoła Mariackiego w Krakowie z 1681 r.

217

Orzeł Jana III Sobieskiego

Rewers przedstawia charakterystycznego dla epoki orła z tarczą na piersiach, w otoczeniu elementów husarskiego uzbrojenia.

Awers prezentuje dwa warianty Orła Białego z różnych epok. Po prawej widoczny jest jego współczesny wizerunek, po lewej, przesłaniając szkicowy zarys skrzydła, znajduje się motyw średniowiecznego orła Przemysła II. Ujmują one proces rozwoju godła w symboliczne ramy. Kompozycję awersu otacza tytuł kolekcji oraz dziesięć tarcz herbowych.

Herb osobisty Jana III Sobieskiego (tarcza) wspaniale łączył się z legendą króla-wojownika i często był wykorzystywany w propagandzie władzy w czasach jego panowania. Królewska tarcza symbolizowała obrońcę chrześcijanskiej Europy. Pojawiała się nie tylko na piersi Orła Białego w oficjalnej heraldyce państwowej. Często motyw orła z tarczą był obecny poza kartuszem herbowym i swą stylistyką nawiązywał do przedstawień antycznych. Przykładem może być wizerunek umieszczony na elewacji królewskiego pałacu w Wilanowie, który był inspirowany orłami legionów rzymskich.

Projekt medalu został stworzony przez jednych z najbardziej cenionych projektantów monet i medali w Polsce – Roussanę i Andrzeja Nowakowskich.

Medal uszlachetniony złotem próby 999/1000, o średnicy 34 mm i wadze 15 g.

Orzeł z herbem rodowym Snopek Wazów na piersi z czasów Władysława IV, I połowa XVII wieku.

218

W okresie rozbiorów Orzeł Biały został skazany na polityczny niebyt. Stylizowany wizerunek Orła Polskiego z okresu tworzenia Konstytucji 3 Maja.

Jak pisał ks. Benedykt Chmielowski: „Herb Korony Polskiej nie Mury lub Wieże, bo na gołym polu Polacy piersiami swoje i Ojczyzny swojej zasłaniali zdrowie (…), lecz ORZEŁ BIAŁY o jednej głowie Korony jest insigne na polu czerwonym, któremu przypisz: <Elementum meum libertas> [głos wolny wolność zabezpieczający]. Wysoko i z samemi Imperialnemi chce bujać Orłami”.

Orzeł według detalu w Sali Tronowej Zamku Królewskiego w Warszawie, II połowa XVIII wieku.

219

Powrócił w 1807 roku wraz z utworzeniem Księstwa Warszawskiego i został umieszczony razem z herbem saskim na dwudzielnej tarczy.

Orzeł z drzewca sztandaru pułku piechoty Księstwa Warszawskiego z 1808 r

220

W 1815 roku na krótko odzyskał samodzielność jako herb Królestwa Polskiego.

Orzeł z kaszkietu oficera 4 pułku piechoty liniowej Królestwa Polskiego z lat 1815 – 1830.

221

W 1831 roku podczas powstania listopadowego Sejm przywrócił dawny herb Rzeczypospolitej, w którym w tarczy dwudzielnej w słup sąsiadowały Orzeł Biały i Pogoń.

W czasie powstania styczniowego w 1863 roku Komitet Narodowy zmienił herb na trójdzielny, dodając do Orła Białego i Pogoni Archanioła Michała, symbolizującego ziemie ruskie.

Podczas powstań narodowych Orzeł Biały stał się symbolem walki narodu o odzyskanie niepodległego państwa polskiego.

W środowiskach polskich emigrantów żyjących w Europie Zachodniej był przedstawiany również bez korony, co miało symbolizować dążność do odrodzenia Polski nie jako monarchii, lecz demokratycznej republiki.

W latach walki o niepodległość i granice Rzeczypospolitej, od 1914 roku używano jego różnych wizerunków.

Największa różnorodność formy i kształtu orła istniała w polskich oddziałach zbrojnych formowanych w kraju i na obczyźnie. Ostatecznie w większości polskich jednostek wojskowych przyjęto wzór orła, z zamknięta koroną zwieńczoną krzyżem, stojącego na tarczy Amazonek. Nawiązywał on do wojskowych godeł z okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

Sejm Ustawodawczy odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdził 1 sierpnia 1919 roku oficjalne wzory herbu i innych symboli państwa, w tym niektórych znaków Wojska Polskiego. Nowy orzeł miał wszystkie cechy Orła Białego z okresu przedrozbiorowego. Stylizacją orła nawiązywał do orła herbowego używanego za czasów ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Należy zwrócić uwagę na koronę typu zamkniętego, zwieńczoną krzyżem, symbolizującą przywiązanie do tradycji chrześcijańskich. Przywrócenie go w takim kształcie było wyrazem ciągłości państwa polskiego. Symbolizowało ponowne podjęcie przez naród, zapoczątkowanego przez twórców Konstytucji 3 Maja, dzieła odbudowy Rzeczypospolitej i przywrócenia jej niepodległości, suwerenności i bezpiecznych granic. Wizerunek pieczęci Rzeczypospolitej Polskiej z 1919 roku. W sierpniu 1919 roku Sejm uchwalił oficjalny wzór godła, którym został według ustawy: „znak Orła Białego z głową zwróconą w prawo (dla patrzących w lewo), ze skrzydłami wzniesionymi do góry, ze złotymi szponami, koroną zamknięta kabłąkami i zwieńczoną krzyżem oraz złotym dziobem w czerwonym polu”. Godło obowiązywało do 1927 roku, kiedy to na mocy rozporządzenia prezydenta rzeczypospolitej zmieniono wygląd godła państwowego. Autorem nowego wizerunku orła był prof. Z. Kamiński, który wzorował się na orle z czasów Stefana Batorego – a więc z czasów, kiedy Polska tworząca wspólne państwo z Litwą stanowiła w Europie potęgę.

Taki orzeł był używany do 1939 roku, w polskim państwie podziemnym do 1945 roku.

Rząd RP na uchodźstwie na podstawie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 listopada 1956 roku umieścił na głowie orła zamkniętą koronę zwieńczoną krzyżem.

W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej orła pozbawiono korony. Tym samym pogwałcono wielowiekową tradycję, w której korona symbolizowała całość i suwerenność państwa polskiego. Zabieg ten w intencji elit rządzących miał symbolizować nowy, socjalistyczny charakter Polski. Był jednak odbierany przez większość społeczeństwa jako przejaw braku suwerenności i narzucania siłą obcych wzorów ustrojowych.

Orzeł w koronie towarzyszył Żołnierzom Wyklętym, zwanych też Niezłomnymi po 1956 roku oraz organizacjom niepodległościowym, działalności pierwszej „Solidarności”. Podobnie jak w okresie niewoli narodowej, stał się symbolem Polski Walczącej.

Po przemianach politycznych w 1989 roku powstały warunki do przywrócenia tradycyjnego orła w koronie. 9 lutego 1990 roku Sejm przyjął ustawę o zmianie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej. Wizerunek Orła Białego znów odzyskał dawną koronę. Przy okazji dokonano drobnych korekt jego rysunku. 22 grudnia 1990 roku wizerunki Orła Białego, umieszczone na pieczęciach i Chorągwi Rzeczypospolitej, będących insygniami władzy prezydenckiej, powróciły do Ojczyzny, przywiezione przez ostatniego prezydenta Rzeczypospolitej – Ryszarda Kaczorowskiego. Ich uroczyste przekazanie pierwszemu prezydentowi III Rzeczypospolitej Lechowi Wałęsie odbyło się na Zamku Królewskim w Warszawie. W tym uroczystym akcie została wyrażona wola setek tysięcy przymusowych emigrantów polskich, aby kontynuowane przez nich dzieło podtrzymywania należnego bytu państwa polskiego na uchodźstwie zostało przekazane w ręce młodszego pokolenia Polaków, żyjących już w niepodległej i suwerennej Ojczyźnie.

Herb Rzeczypospolitej Polskiej według oficjalnego wzoru z 1990 r.

222

Uwagę miłośników filatelistyki przykują bez wątpienia kolekcje poświęcone orłom polskim, dzięki której możemy dowiedzieć się, jak herb naszego państwa zmieniał się na przestrzeni kolejnych wieków, wraz z zachodzącymi zmianami politycznymi oraz społecznymi, ale także zestawy poświęcone wydarzeniom, o których zarówno starsze jak i młodsze pokolenie nigdy nie powinno zapominać.

Polskie Orły

Opis: Bloczek znaczków.

Orzeł Władysława Jagiełły

Orzeł Zygmunta Augusta

Godło Księstwa Warszawskiego

Godło Powstania Styczniowego

Orzeł Legionów Polskich

Orzeł Rzeczpospolitej 1919

Orzeł Rzeczpospolitej 1927

Wydawnictwo: Poczta Solidarność, Region Mazowsze

Orły Polskie

Opis: Bloczek z 4 znaczków. Na znaczkach historyczne wizerunki godła Polski, orła z koroną.

Orzeł z herbem Batorego

Orzeł z herbem Wazów

Orzeł Jana III z herbem Sobieskich

Orzeł z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego

Wydawnictwo: Poczta Solidarność

309

343

344

365

366

II Rzeczpospolita Polska

Polska Rozbiorowa

Polska Ludowa

Polska Elekcji

Polska Jagiellonów

Polska Piastów

380

Wizerunek białego orła ulegał na przestrzeni dziejów wielu zmianom. Wynikały one z upodobań epok artystycznych, potrzeb kolejnych monarchów, okoliczności, w jakich znajdowało się państwo i społeczeństwo polskie. Najbardziej charakterystyczne w naszym godle i co przykuwa największą uwagę to jest orzeł w koronie i bez korony, i takie dwa orły chcę przedstawić, a że były noszone na czpkach służb mundurowych, tym samym były liczne i rzucające się w oczy.

Nowy, powszechnie obowiązujący wzór herbu państwowego został wprowadzony rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 13 grudnia 1927 roku. Autorem projektu był malarz, profesor Zygmunt Kamiński. Kształt orła nawiązywał do renesansowego godła z czasów Stefana Batorego. W porównaniu z poprzednikiem z pierwszej połowy lat dwudziestych XX wieku miał bardziej majestatyczny wygląd, potężniejsze, szerzej rozpostarte skrzydła i – co wielu krytykom nie przypadło do gustu – otwartą koronę bez krzyża. Orzeł Kamińskiego trafił na sztandary, banknoty i monety, papiery wartościowe, odznaczenia i czapki policjantów, służb więziennych, do szkolnych klas i urzędów państwowych.

Sejm, wyłoniony w wyborach z czerwca 1989 roku, postanowił przywrócić państwu odzyskującemu suwerenność nazwę Rzeczpospolita Polska, a godłu – koronę. Rozgorzała wówczas dyskusja, czy nie należałoby zmienić projektu Zygmunta Kamińskiego i dodać koronie krzyżyk – taką wersję wprowadził w 1956 roku prezydent RP na uchodźstwie. Ostatecznie w lutym 1990 roku zdecydowano przyjąć klasyczną wersję przedwojenną, nieznacznie zmodyfikowaną przez wybitnego grafika Andrzeja Heidricha.

ORZEŁEK NA CZAPKĘ SŁUŻBY WIĘZIENNEJ Z KORONĄ

Orzełek mocujemy na dwa wąsy.

Wymiary:

– wysokość 5 cm

– szerokość 4,7 cm

Podczas II wojny światowej władze emigracyjne używały herbu zaprojektowanego przez Zygmunta Kamińskiego. Klęska hitlerowskich Niemiec nie przyniosła Polsce niepodległości. Państwo, noszące od 1952 roku nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL), zostało uzależnione od Związku Radzieckiego. Nowe, komunistyczne władze zdecydowały o zachowaniu przedwojennego orła, ale bez korony. Kilkakrotnie modyfikowany wizerunek był stosowany aż do upadku systemu komunistycznego.

ORZEŁEK METALOWY NA CZAPKĘ MILICJI OKRES PRL BEZ KORONY

Orzełek mocujemy na dwa wąsy.

Wymiary: 5cm. x 5cm.

Fundacja Polskie Barwy Pułkowe Londyn 1977. Fundacja Sztandarów Polskich Sił Zbrojnych zarejestrowana 15 listopada 1945 roku. Od tego czasu, po dzień dzisiejszy nieprzerwalnie pełni swoją rolę gromadząc, zabezpieczając i udostępniając zbiory archiwalne i eksponaty muzealne.

Po zakończeniu działań wojennych okresu II wojny światowej większość żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pozostała na emigracji i osiedliła się w krajach wolnego świata, kontynuując walkę o niepodległość i suwerenność Ojczyzny, jednakże tym razem bez użycia broni.

Głównym inicjatorem utworzenia Instytutu, poświęconego pamięci generała Władysława Sikorskiego, a tym samym historii Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, był były szef Gabinetu Naczelnego Wodza ppłk dypl. Zygmunt Borkowski. Pełnił on funkcję szefa Służby Muzealno-Archiwalnej Polskich Sił Zbrojnych w latach 1944-1948. Był on także pierwszym dyrektorem Instytutu.

Aby zapobiec możliwości wywierania nacisku na władze brytyjskie przez reżimowe władze w Polsce odnośnie przekazywania im zbiorów Instytutu, placówka została utworzona jako brytyjska organizacja pozarządowa i zarejestrowana jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zarządzaną przez powierników. Dodatkowo w okresie późniejszym zarejestrowana została jako organizacja charytatywna i pozostaje nią po dziś dzień.

Szczególną uwagę chciałbym zwrócić na głowice z orłem, który jest zwieńczeniem chorągwi i sztandarów wojska. Orzeł na płatach chorągwi wojskowych pojawił się już u zarania państwowości polskiej.

Orły na głowicach sztandarów są różne. Różnią się kształtem, wielkością, ze skrzydłami husarskim, płaskie, łapami i ogonem wspierają się na dolnej części obramienia grotu, trzymający w łapach berło i miecz, pełnoplastyczny, orzeł nazywany pogardliwie przez żołnierzy „kuricą” (czyli kurą), orzeł dwugłowy i wiele innych.

Obecnie Wojsko Polskie powróciło do przedwojennego wzoru sztandaru i tradycyjnej głowicy w postaci orła z koroną na głowie i uniesionymi do góry skrzydłami siedzącego na prostopadłościennym cokole z numerem pułku na przedniej ściance. Zgodnie z obowiązującym ceremoniałem wojskowym wewnątrz cokołu umieszcza się zminiaturyzowane kopie aktu nadania i aktu wręczenia sztandaru.

21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”, (21 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej utworzony 11 listopada 1918 roku, kontynuował tradycje warszawskich pułków piechoty, nierozerwalnie złączonych z losami stolicy w czasach insurekcji kościuszkowskiej i powstania listopadowego. Żołnierze WPP dowiedli swego męstwa na polach bitew w wojnie polsko-bolszewickiej 1919⁠–⁠1920 roku. Wsławili się także walecznością we wrześniu 1939 roku w bojach w rejonie Mławy, w obronie Grochowa, Saskiej Kępy i na pozycjach Mokotowa. Po klęsce wrześniowej pułk nie przestał istnieć – odtworzony w konspiracji jako zgrupowanie „Żaglowiec” walczył na Żoliborzu w powstaniu warszawskim. Poniósł bardzo ciężkie straty.

Godłem jest orzeł z głową ozdobioną złotą koroną zwróconą w prawo. Dziób i szpony również mają złotą barwę. Rozpostarte skrzydła symbolizują dążenie do najwyższego lotu, gotowość do pokonywania przeszkód i trudności. Na ściance licowej podstawy napis „21”.

W 1993 r. z okazji 75. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości wydano znaczek i blok. Znaczek przedstawia głowę orła i koronę z polskiego godła państwowego z 1990r, zaś na bloku widać polską flagę narodową symbolizującą swoim kształtem orła w locie.

Korona jest otwarta, typu gotyckiego (królewska), podobna do tej umieszczanej na głowie heraldycznego Orła Białego od XIV aż do połowy XVIII wieku (gdy nad tarczą herbową już od końca XV wieku stosowano inna koronę – zamkniętą).

Orzeł, nasze godło był, jest i będzie częstym motywem na znaczkach opłaty, dopłaty, doręczeniowych, sądowych, urzędowych i chciałbym po części przedstawić znaczki, na których Orzeł jest centralnym elementem danego znaczka.

Wydanie w walucie markowej

Opis: Orzeł na tarczy barokowej. Polski znaczek z nominałem w fenigach (f).

Technika druku: typografia

W obiegu od: 27.01.1919

Nominał: 25f Nr 90

Występuje w odmaniach: cięty (A), ząbkowany (B), i oraz w zależności od papieru użytego do druku (C). Kolor oliwkowy.

Wydanie dla obszaru całej Rzeczypospolitej po unifikacji waluty:

Numer katalogowy: 97

W obiegu od: 02-05.1920

Opis: Orzeł i oręż – ciemnofioletowy

Polski znaczek o naminale w fenigach (f). Nominał: 40f

Orzeł na tarczy barokowej

W obiegu od: 28.10.1920

Polski znaczek o naminale w markach (mk). Rózne nominały: 2, 4, 5 mk Nr 115, 117, 118

Drukowano go dwoma formami (są dwie odmiany - I,II).

Wydanie obiegowe

W obiegu od: 15.12.1928

Opis: Godło państwa polskiego. Orzeł na jednolitym tle.

Odmiany: występuje w dwóch odmianach (a,b) różniących się odcieniem barwy.

Nominał: 5, 25 gr 242, 244

Wydanie obiegowe - tzw. małe doniczki

W obiegu od: 19.07.1932

Opis: Godło państwa polskiego

Nominał: 10, 15, 20, 25 gr 252,253,254,255

Znaczki dopłaty

D 118, 5 zł

Godło państwa

Wprowadzono do obiegu: 1950.02.05

Znaczki dopłaty

Godło państwa

Wprowadzono do obiegu: 1951-03-15

Nominał 10, 60 gr

D 126,132

Znaczki dopłaty

Godło państwa

D 137 5 gr

1953.04.03

Przedwojenny sądowy znaczek doręczeniowy.

Na znaczku Orzeł i siedząca Temida.

Wydanie Ministerstwa Sprawiedliwości.

Znaczki doręczeniowe naklejane były na korespondencję doręczaną przez listonoszy sądowych, którzy pobierali od adresata opłatę w wysokości nominału naklejonych znaczków.

Przesyłka urzędowa zwyczajna - Poczta Polska

PMW U 17 1933

Menu

Gościmy

Licznik odwiedzin

Orzeł Biały