Najwyższym polskim odznaczeniem wojennym, nadawanym za wybitne zasługi bojowe, jednym z najstarszych orderów wojennych na świecie jest - Order Virtuti Militari, ale również pod względem starszeństwa w hierarchii polskich państwowych odznaczeń do Symboli Narodowych Polski możemy zaliczyć takie ordery i odznaczenia:
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski ustanowiony w 1921 roku; dewiza „Polonia Restituta” (Polska odrodzona), na odwrocie data 1918; noszony na szyi na wstędze czerwonej z białymi paskami.
- Krzyż Zasługi ustanowiony w 1923 roku; rewers gładki z bitym początkowo numerem kolejnym; Krzyż Złoty i Srebrny – ramiona emaliowane; noszony na wstążce amarantowej (dziś pąsowej) z niebieskimi paskami.
- Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wojskowego ustanowiony w 2006 roku; na odwrocie Szczerbiec i dewiza: „Milito pro Patria” (walczę dla Ojczyzny), noszony na szyi na wstędze granatowej z karmazynowymi paskami, z gwiazdą orderową na lewej piersi.
- Krzyż Niepodległości z Mieczami ustanowiony w 1930 roku; dewiza: „Bojownikom Niepodległości”, rewers gładki; noszony na wstążce czarnej z czerwonymi paskami.
Order Virtuti Militari został ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej przeciwko interwencji Imperium Rosyjskiego i konfederacji targowickiej, a w obronie Konstytucji 3 maja. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.
Decyzja o ustanowieniu medalu została podjęta przez króla na początku kampanii 1792 r., a pierwsze medale wykonano już 15 czerwca:„Przyszło mi do głowy przesłać Ci rodzaj medali owalnych, które z jednej strony mieścić będą moje imię, a z drugiej napis „Virtuti Militari”, a które będzie można nosić tak, jak Krzyże Orderu Marii Teresy, na wąskiej wstążeczce podobnej do wstążki Orderu Św. Stanisława. Będą to medale srebrne dla szeregowych, a złote dla oficerów” (z listu monarchy z dn. 12 czerwca 1792 r. do głównodowodzącego dywizją ukraińską ks. Józefa Poniatowskiego).
Miał on wtedy dwie klasy:
• złotą – dla generałów i oficerów,
• srebrną – dla podoficerów i szeregowych.
Na awersie orderu widniała korona królewska a pod nią monogram królewski SAR (Stanislaus Augustus Rex), na rewersie umieszczony był napis VIRTUTI MILITARI (cnocie wojskowej). Król Stanisław August i ks. Józef w pośpiechu i tajemnicy przygotowali statut orderu, na mocy którego order nadawany mógł być wyłącznie za wybitne czyny dokonane na polu walki (a nie np. za lata służby w armii).
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Polskiego (Virtuti Militari) z 1831 roku; na rewersie Pogoń litewska i data ustanowienia 1792, a na ramionach litery SARP (Stanisław August Rex Poloniae); noszony na wstążce niebieskiej z czarnymi paskami.
Awers: Centralnie Order Wojskowy Polski(VM); na obrzeżu półkolami napisy: ORDER (u góry) oraz WOJSKOWY POLSKI (VM) (u dołu).
Rewers: W otoku utworzonego z linii przerywanej, od góry: napis w poziomie, w dwóch wierszach - SYMBOLE / POLSKI, poniżej na tle koloryzowanej flagi Polski pięciolinia z początkowym fragmentem nut Hymnu Polski; u dołu żetonu rok emisji w poziomie: 2009 oraz pod nim napis - MET i znak mennicy warszawskiej.
Rok na monecie: 2009
Rok emisji: 2009
Nominał: żeton bez nominału
Tworzywo / metal: miedzionikiel
Stempel: lustrzany
Średnica: 27 mm
Masa: 9 g
Nakład: 1000 sztuk
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Mennica Polska S.A. – Warszawa
Dnia 25 czerwca 1792 r. order Virtuti Militari został nadany po raz pierwszy 25 czerwca w obozie wojsk polskich w Ostrogu na Wołyniu. Pierwszymi odznaczonymi orderem pierwszej klasy byli m.in. książę Józef Poniatowski, gen. Tadeusz Kościuszko, gen. Michał Wielhorski oraz książę Eustachy Sanguszko.
Medal - 200 Lat Orderu Virtuti Militari - Poniatowski, Kościuszko.
Awers: Pierwszoplanowo na górze: Order Wojenny Virtuti Militari – najwyższe polskie odznaczenie wojenne. Pod nim w tle: czapka rogata z czaplim piórkiem, za nią 2 pistolety skałkowe, trąbka, przeplecione szable, karabiny z bagnetem, lufy armatnie i sztandary.
Napis w okręgu: 200 LAT ORDERU KRZYŻA VIRTUTI MILITARI 1992 TWO Zieleńce 18 VI 1792 A.P.
Warsztat – relief wypuczony.
Rewers: Na pierwszym planie portrety dwóch mężów stanu z odznaczeniami na piersi. Tekst w okręgu: KSIĄŻE JÓZEF PONIATOWSKI (prawa strona medalu) GEN. MAJOR TADEUSZ KOŚCIUSZKO (lewa strona medalu). Metoda wykonania – relief wypukły.
- średnica 70 mm
Materiał - brąz patynowany
Nakład- 1500 szt.
Rok emisji 1992
Projekt i wykonanie - Roussana i Andrzej Nowakowscy
Emitent - Towarzystwo Wiedzy Obronnej
Historia Orderu Virtuti Militari jest długa i trochę skomplikowana, dlatego nie będę jej powielał ale przedstawię wiersz poety warszawskiego „Or-Ot” czyli Artura Oppmana, który z okazji pierwszej dekoracji orderem członków kapituły w styczniu 1920 roku w poczytnym „Tygodniku Ilustrowanym” opublikował wiersz pt. „Virtuti Militari. Na wskrzeszenie znaku narodowej chwały 22 I 1920”.
„Czarno-niebieska wstążka,
A przy niej srebrny krzyż:
Virtuti Militari
Co znaczy to? - Czy wiesz?
Znaczy żołnierskiej cnocie,
Szlachetni o niej śnią,
A zdobyć ten krzyż można
Pogardą śmierci, krwią.
Kto w boju mężnie staje
Idąc na armat spiż,
Temu Ojczyzna daje
Żołnierski cnoty krzyż.
Chorągwie i sztandary
Zwycięsko szumią w krąg,
A on ów dar nad dary
Z Ojczyzny bierze rąk.
Szanuj tę pierś, na której
Błyszczy ten święty znak
I proś w pacierzu Boga
Byś się zasłużył tak.
By wódz na polu chwały
Na pierś ci przypiął go
Virtuti krzyż, zdobyty
Pogardą śmierci, krwią”.
Bogatą historię orderu Virtuti Militari upamiętnia poniższy medal. Głównym motywem jego awersu jest Krzyż Wielki Virtuti Militari, obok którego widnieją gwiazda orderowa oraz rewers medalu z 1792 roku.
Głównym motywem rewersu jest postać Polonii, której honory oddają trzej jeźdźcy: średniowieczny rycerz oraz dwaj ułani, pierwszy z czasów Księstwa Warszawskiego, a drugi z okresu międzywojennego. Kompozycję dopełnia orzeł oraz napis otokowy, będący fragmentem naszego hymnu „JESZCZE POLSKA NIE ZGINĘŁA, KIEDY MY ŻYJEMY”.
Pamiątkowa fotografia przedstawiająca J. Piłsudskiego odznaczającego oficerów krzyżem Virtuti Militari.
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski jest nadawany za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski ustanowił Sejm w lutym 1921 roku. Order Odrodzenia Polski jest nadawany osobom, które zasłużyły się Polsce zwłaszcza poprzez:- wybitne osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju działalności państwowej i publicznej;
- szczególne zasługi dla umacniania suwerenności i obronności kraju;
- szczególne zasługi dla rozwoju gospodarki narodowej, służby publicznej oraz wybitną twórczość naukową, literacką i artystyczną;
- wybitne zasługi dla rozwoju współpracy Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami i narodami.
Noszony jest na czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej stronie piersi (IV i V klasa).
W polskim systemie orderowo-odznaczeniowym Order Odrodzenia Polski występuje po Orderze Orła Białego oraz Orderze Wojennym Virtuti Militari, a przed Orderem Krzyża Wojskowego, Orderem Krzyża Niepodległości i Orderem Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Awers: Centralnie Order Odrodzenia Polski; na obrzeżu półkolami napisy: ORDER (u góry) oraz ODRODZENIA POLSKI (u dołu).
Rewers: Wokół ozdobny wieniec roślinny składający się z dwóch gałązek splecionych u dołu żetonu; u góry pomiędzy gałązkami korona; centralnie w poziomie, w czterech wierszach, tekst trzeciej zwrotki Hymnu Polski - "Mazurka Dąbrowskiego": Jak Czarniecki do Poznania / Po szwedzkim zaborze, / Dla ojczyzny ratowania / Wrócim się przez morze.; w dolnej części żetonu rok emisji w poziomie: 2009 oraz pod nim napis - MET i znak mennicy warszawskiej.
Rok na monecie: 2009
Rok emisji: 2009
Nominał: żeton bez nominału
Tworzywo / metal: miedzionikiel
Stempel: lustrzany
Średnica: 27 mm
Masa: 9 g
Nakład: 1000 sztuk
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Mennica Polska S.A. – Warszawa
Krzyż Zasługi
Rok 1938 obfitował w powstawanie nowych odznaczeń państwowych. Było to przede wszystkim związane ze zbliżającą się 10. rocznicą odzyskania niepodległości przez państwo polskie. Zdano sobie sprawę, że tak naprawdę Rzeczpospolita nie ma odznaczeń nagradzających czyny szczególnie związane z narażeniem życia, ofiarność obywatelską i odwagę. Stąd pomysł utworzenia nowego odznaczenia – Krzyża Zasługi za Dzielność.
Jego pierwsze projekty zostały przedstawione już w marcu 1927 roku w Senacie Rzeczpospolitej.
Dużą wagę przykładano do gratyfikacji pieniężnej dla wyróżnionych nowym odznaczeniem.
Pierwsza uroczysta dekoracja Krzyżami Zasługi za Dzielność odbyła się 19 marca 1928 roku na placu Saskim, przed pomnikiem ks. Józefa Poniatowskiego.
Większość nadań krzyża w okresie międzywojennym dotyczyła funkcjonariuszy Policji Państwowej. Stanowili oni 75% odznaczonych (303 osoby). Nie było w tym nic dziwnego, ponieważ taki właśnie był charakter ich służby. Pozostali to żołnierze KOP (71 wyróżnionych) i funkcjonariusze Straży Celnej i Straży Granicznej (29 osób).
Krzyż Zasługi za Dzielność wykonywany był przez Mennicę Państwową w Warszawie.
Ostatnie zmiany przepisów dotyczących przyznawania krzyża wprowadzono w ostatnim roku jego nadawania. Zauważono bowiem, że przy dekoracji, z nieznanych powodów, pomija się żołnierzy Wojska Polskiego. Wniosek o zmianę przyjęty jednogłośnie, senat zaaprobował podczas posiedzenia w dniu 11 maja 1939 roku.
Wybuch wojny polsko – niemieckiej we wrześniu 1939 roku położył kres nadawaniu Krzyża Zasługi za Dzielność w okresie pokojowym II Rzeczpospolitej.
Awers: Centralnie Krzyż Zasługi; na obrzeżu półkolami napisy: KRZYŻ (u góry) oraz ZASŁUGI (u dołu).
Rewers: Wokół ozdobny wieniec roślinny składający się z dwóch gałązek splecionych u dołu żetonu; u góry pomiędzy gałązkami korona; centralnie w poziomie, w czterech wierszach, tekst czwartej zwrotki Hymnu Polski - "Mazurka Dąbrowskiego": Już tam ojciec do swej Basi / Mówi zapłakany- / Słuchaj jeno, pono nasi / Biją w tarabany.; w dolnej części żetonu rok emisji w poziomie: 2009 oraz pod nim napis - MET i znak mennicy warszawskiej.
Rok na monecie: 2009
Rok emisji: 2009
Nominał: żeton bez nominału
Tworzywo / metal: miedzionikiel
Stempel: lustrzany
Średnica: 27 mm
Masa: 9 g
Nakład: 1000 sztuk
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Mennica Polska S.A. – Warszawa
Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wojskowego
Order Krzyża Wojskowego jest najwyższym odznaczeniem wojskowym przyznawanym żołnierzom oraz cywilom za wybitne czyny bojowe w czasie pokoju. Został ustanowiony 18 października 2006 roku przez Sejm RP na wniosek Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Jest nagrodą za wybitne czyny bojowe połączone z wyjątkową ofiarnością i odwagą w czasie działań bojowych przeciwko aktom terroryzmu w kraju lub podczas użycia Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa w czasie pokoju. Dzieli się na trzy klasy: I – Krzyż Wielki, II – Krzyż Komandorski, III – Krzyż Kawalerski. .Nazwą i wyglądem nawiązuje do ustanowionego w 1792 roku najstarszego i najwyższego polskiego odznaczenia – Orderu Wojennego Virtuti Militari. Dewiza Orderu Krzyża Wojskowego, przyjęta w łacińskiej wersji „Milito pro Patria”, oznacza „Walczę dla Ojczyzny”. Order Krzyża Wojskowego nadaje i wręcza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, z inicjatywy własnej lub na wniosek Prezesa Rady Ministrów albo Kapituły Orderu. Kapitułę Orderu Krzyża Wojskowego tworzą Kanclerz Orderu oraz pięciu członków Kapituły, powoływanych przez prezydenta RP spośród Kawalerów tego Orderu, na pięć lat. Kapituła wybiera ze swego grona Zastępcę Kanclerza Orderu i Sekretarza Kapituły.Oznaką Orderu Krzyża Wojskowego jest równoramienny krzyż kawalerski, którego ramiona pokryte są granatową emalią, a w środku znajduje się srebrzony orzeł państwowy w koronie. Rewers krzyża składa się ze Szczerbca skierowanego ostrzem w dół (na ramionach pionowych), dwuwierszowego napisu "MILITO PRO PATRIA" ("WALCZĘ DLA OJCZYZNY", na ramionach poziomych) oraz daty "MMVI" i numeru Orderu danej klasy (na ramieniu dolnym). Krzyż wieńczy u góry korona Chrobrego, zawieszona na granatowej wstędze z dwoma symetrycznie położonymi przy bokach karmazynowymi pasami.
Klasa I - Krzyż Wielki
Może być nadany dowódcy jednostki bojowej za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem operacją lub akcją bojową.
Awers: Centralnie Order Krzyża Wojskowego; na obrzeżu półkolami napisy: ORDER (u góry) oraz KRZYŻA WOJSKOWEGO (u dołu).
Rewers: Wokół ozdobny wieniec roślinny składający się z dwóch gałązek splecionych u dołu żetonu; u góry pomiędzy gałązkami korona; centralnie w poziomie, w czterech wierszach, tekst refrenu Hymnu Polski - "Mazurka Dąbrowskiego": Marsz, marsz, Dąbrowski, / Z ziemi włoskiej do Polski, / Za twoim przewodem / Złączym się z narodem.; w dolnej części żetonu rok emisji w poziomie: 2009 oraz pod nim napis - MET i znak mennicy warszawskiej.
Rok na monecie: 2009
Rok emisji: 2009
Nominał: żeton bez nominału
Tworzywo / metal: miedzionikiel
Stempel: lustrzany
Średnica: 27 mm
Masa: 9 g
Nakład: 1000 sztuk
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Mennica Polska S.A. – Warszawa
Krzyż Niepodległości z Mieczami
Przez wiele lat brakowało odznaczenia upamiętniającego dokonania niepodległościowe lat 1863 – 1918, szczególnie dla tych, którzy walczyli z bronią w ręku lub poza szeregami armii.
Po konsultacjach 29 października 1920 roku wszyscy opowiedzieli się za nowym wyróżnieniem „Krzyża z Mieczami”. Termin zakończenia prac wyznaczono na 1 lipca 1930 roku, a prac Głównej Komisji Odznaczeniowej na 31 grudnia 1930 roku.
Rozporządzenie prezydenta Ignacego Mościckiego z 29 października 1930 roku „O Krzyżu i Medalu Niepodległości” zostało ogłoszone 5 listopada. Składało się z dziewięciu krótkich artykułów. W artykule trzecim przedstawiał kryteria przyznawania Krzyży z Mieczami, najważniejszego stopnia wyróżnienia. Stanowił on: „Dla tych, którzy walczyli z bronią w ręku o Niepodległość Ojczyzny przed wojną światową lub poza szeregami armii, względnie walką ta kierowali, może być przyznany Krzyż Niepodległości z Mieczami”.
Krzyż Niepodległości z Mieczami miał być wykonany w formie krzyża greckiego. Jego ramiona miały przekrój spłaszczonego ośmioboku, rozszerzającego się na końcach ramion i związanego pośrodku sześcianem. Na tym sześcianie od strony głównej krzyża wyryto stylizowany wizerunek orła. Ramiona krzyża pokryte były czarną emalią, przedzieloną paskiem metalu, a na ramionach poziomych wyryty został napis: „BOJOWNIKOM NIEPODLEGŁOŚCI”. Na krzyżu umieszczone były dwa skrzyżowane mieczyki, związane se sobą ornamentem i umocowanych do wstęgi za pomocą trapezowej zawieszki. Strona odwrotna była gładka. Całość wykonano w tombaku pozłacanym.
11 listopada odbyły się pierwsze dekoracje. Weteranom powstania styczniowego nadano 334 Krzyże Niepodległości z Mieczami. Już wiosną 1932 roku rozdysponowano 1054 Krzyży Niepodległości z Mieczami. Do lutego 1935 roku wyróżniono już tymi krzyżami 1554 osoby, a do końca czerwca 1938 roku 1792 osoby.
Awers: Centralnie Krzyż Niepodległości z Mieczami; na obrzeżu półkolami napisy: KRZYŻ (u góry) oraz NIEPODLEGŁOŚCI Z MIECZAMI (u dołu).
Rewers: Odwzorowanie centralnej części awersu Medalu Niepodległości; w dolnej części żetonu rok emisji w poziomie: 2009 oraz pod nim napis - MET i znak mennicy warszawskiej.
Rok na monecie: 2009
Rok emisji: 2009
Nominał: żeton bez nominału
Tworzywo / metal: miedzionikiel
Stempel: lustrzany
Średnica: 27 mm
Masa: 9 g
Nakład: 1000 sztuk
Mennica: Mennica Polska S.A. - Warszawa
Emitent: Mennica Polska S.A. – Warszawa
Medal - LUDOWE WOJSKO POLSKIE 1943-1978
