Wstęp

Odsiecz Wiedeńska

Jedną z kilku bitew w historii Polski, w której opieka Najświętszej Maryi Panny miała przełomowe znaczenie była Odsiecz Wiedeńska, a drugą między innymi była Bitwa Warszawska i to zwycięstwo Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wiedniem, a także wcześniejszy okres historii, który doprowadził do tej przełomowej bitwy chciałbym przedstawić na kartach do gry, pokazując w ten sposób, że karty mogą być edukacyjne, nie tylko niszczące człowieka poprzez hazard, czy igranie z diabłem poprzez tarot.

Francuski generał Louis Faury w jednym z artykułów w 1928 r. porównał Bitwę Warszawską do bitwy pod Wiedniem: „Przed dwustu laty Polska pod murami Wiednia uratowała świat chrześcijański od niebezpieczeństwa tureckiego; nad Wisłą i nad Niemnem szlachetny ten naród oddał ponownie światu cywilizowanemu usługę, którą nie dość doceniono”.

Dopiero objawienie maryjne, jakie miał spowiednik króla Sobieskiego, ojciec Stanisław Papczyński, spowodowało zmianę decyzji posłów o bitwie. Zapewniam cię, królu, Imieniem Dziewicy Maryi, że zwyciężysz i okryjesz siebie, rycerstwo polskie i ojczyznę nieśmiertelną chwałą” – przekonywał świętobliwy sługa Boży. „Także sama królowa wyraziła swoją wolę, by wyruszył na odsiecz Wiednia zabierając ze sobą około dwudziestu siedmiu tysięcy wojska.”

Zmierzając pod Wiedeń, Sobieski zatrzymał się na Jasnej Górze, gdzie przez cały dzień gorąco modlił się i służył do Mszy świętej. Wstępował też po drodze do innych sanktuariów maryjnych, aby błagać Najświętszą Pannę o pomoc. W Krakowie król odbył pielgrzymkę do siedmiu kościołów i 15 sierpnia, Przystąpił do Komunii świętej i leżąc krzyżem, wraz z całym wojskiem ufnie polecał się Matce Najświętszej. Chcąc, aby wszystko działo się pod Jej znakiem, dał rycerstwu hasło: „W Imię Panny Maryi – Panie Boże dopomóż !”. O godzinie drugiej ruszono do ataku, śpiewając Bogurodzicę. Sobieski stał na wzgórzu, błogosławił walczących drzewem Krzyża świętego i relikwiami świętych, a w rozstrzygającym momencie sam dowodził husarią.

Trzeba by było bardzo głęboko sięgać historycznie aby mieć całokształt tego okresu. Myślę, że wystarczy okres od panowania sułtanki Kösem, którą znamy głównie z popularnego tureckiego serialu, a  która to swoje stanowisko i władzę wykorzystywała dla dobra innych. Pomagała m.in. osieroconym młodym dziewczętom, które dzięki niej miały szanse na zamążpójście i lepsze życie. Swój czas i środki poświęcała również na cele dobroczynne. Fundowała także publiczne łaźnie czy szkoły.

Murad IV przez długi czas pozostawał pod wpływem matki Kösem a jego stosunki z Polską nie były zbyt dobre. W 1632 r. próbował bezskutecznie zawiązać koalicję z Rosją przeciw naszej ojczyźnie. Rosja, pomimo niedokończonych reform, postanowiła przystąpić do wojny, pragnąc wykorzystać zamieszanie związane z bezkrólewiem i wolną elekcją, licząc na zdobycie Smoleńska jeszcze przed wyborem nowego króla Polski. W roku 1634 Murad IV szykował wyprawę przeciwko Polsce, która jednak nie doszła do skutku. Okres rządów Murada IV to okres chaosu i destabilizacji państwa, czasy kiedy wszechobecna korupcja mocno nadwyrężyła skarb państwa. A i z tym sobie poradził. Wydał rozkaz natychmiastowego karania śmiercią każdego kto zostałby przyłapany na braniu łapówek. Rozprawa z faktycznymi i rzekomymi łapówkarzami doprowadziły do zgromadzenia wielkich pieniędzy, które przeznaczył na wojsko. Zakazał ponadto spożywania alkoholu, choć sam był alkoholikiem i zmarł na marskość wątroby w 1640 roku. Zakazał też palenia tytoniu, picia kawy i szwendania się po nocy. Opowieści mówią, że wymykał się nocą z pałacu z ukrytą pod szatą szablą i jeśli zauważył, że ktoś nie wykonuje jego postanowień, ścinał mu głowę. Tak miało być z ulicznym grajkiem, który wykonywał perską piosenkę. Zamknął wszystkie działające w kraju kawiarnie uznając, że są one miejscem szerzenia się plotek i powstawania spisków.

Fazıl Ahmed Pasza, ur. 1635 w Köprülü, zm. 1676) – wielki wezyr imperium osmańskiego. Służył jako wielki wezyr od 1661 do 1676 roku po odziedziczeniu tytułu po ojcu, Köprülü Mehmed Paszy, założycielu rodziny politycznej Köprülü. Przed tym mianowaniem pełnił funkcję gubernatora osmańskiego w Damalet Eyalet (1660–1661) i Erzurum Eyalet (1659–1660).  Został nazwany Fazıl, co znaczy „mądry” (z arabskiej fazilet, co znaczy „mądrość”), w celu zmniejszenia podatków i promowania edukacji. Z drugiej strony był brutalny na wojnie. Dowodził armią osmańską w wojnie austro-tureckiej (1663-1664). Na początku lipca 1664 r. udało mu się zniszczyć zamek Novi Zrin w północnej Chorwacji po prawie miesięcznym oblężeniu. Mimo że został pokonany w bitwie pod Saint Gotthard, był w stanie uzyskać terytorium na mocy traktatu Vasvar w 1664 r. Po tym traktacie skoncentrował się na wojnie kreteńskiej i zdobył w 1669 r. Candię (dzisiejszy Heraklion) z Republiki Weneckiej. Pod koniec wojny przeciwko Rzeczypospolitej Obojga Narodów podpisał traktat buczacki w 1672 r. i traktat z Żurawna w 1676 r.

Zła sytuacja ekonomiczna Kozaków mieszkających w Rzeczpospolitej, zmuszała ich do radykalnych kroków jakimi były powstania. Kozaków dotknęły kolejne represje, które jeszcze bardziej komplikowały ich życie. Zmniejszenie rejestru Kozaków do 6 tysięcy, przyczyniło się do zwiększenia niechęci wobec Korony. Mimo napiętej sytuacji król Władysław IV Waza potrafił utrzymać Kozaków w ryzach. Sztuka ta udawała mu się przez dziesięć kolejnych lat. Istotnym czynnikiem w polityce Władysława IV Wazy była obietnica wszczęcia wojny z Imperium Osmańskim, w którym Kozacy mieli odgrywać podstawową rolę. Chęć wyrwania Krymu z rąk Tatarów, zwiększenie rejestru Kozaków do 25 tysięcy, wpłynęłoby na rozwój gospodarczy kozackich regionów. Na przeszkodzie planów Władysława IV stanęła szlachta, która nie miała ochoty na kolejną wyniszczającą wojnę z silnym Imperium Osmańskim.

Bohdan Zenobi Chmielnicki ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu, zm. 6 sierpnia 1657 w Czehryniu – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648–1657, bohater narodowy Ukrainy.

Powstanie, które wybuchło wiosną 1648 r., mimo początkowych sukcesów nie przyniosło Ukrainie niezależności, ani odrębnego statusu w ramach Rzeczypospolitej. Chmielnicki odniósł sukcesy, pokonując wojska koronne nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami, ale już w 1649 r. zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na Zbaraż, aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem – doszło do ugody, która sankcjonowała utworzenie Hetmanatu, autonomicznej kozackiej struktury terytorialnej w ramach Rzeczypospolitej, a której postanowień ostatecznie ani Rzeczpospolita, ani Chmielnicki nie dotrzymali. W 1651 r. przegrał pod Beresteczkiem i podpisał w Białej Cerkwi nową ugodę, ograniczającą prawa Kozaczyzny, której warunki ponownie nie zostały dotrzymane.

Gagna Somko lub Anna Somkovna, Gafia Somko (1608, Perejasław - 1647 (?) - pierwsza żona Bohdana Chmielnickiego, matka jego synów Timosha i Yuri oraz córki Katarzyny i Stepanidy. Siostra kryminalnego hetmana Lewobrzeżnego Ukrainy Yakim Somka.

Tuhaj-bej pod Ochmatowem 30 stycznia 1644 wziął udział w nieszczęsnej dla Tatarów bitwie z wojskami koronnymi, w której stracił ok. 4 tysięcy ludzi. W 1648 brał udział w powstaniu Chmielnickiego po stronie powstańców przeciw Rzeczypospolitej, prowadząc armię ocenianą na od 6 do 20 tysięcy żołnierzy, Był przywódcą politycznym i wojskowym Tatarów krymskich.

Największe powstanie Kozaków, pod wodzą hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego trwało w latach 1648-1654. Uczestniczyło w nim kozactwo i chłopstwo ukraińskie. W bitwach nad Żółtymi Wodami (16 V 1648) i pod Korsuniem (26 V 1648) wojska B. Chmielnickiego zniszczyły całkowicie armię koronną. Po nieudanych rokowaniach z nowo wybranym królem (Janem Kazimierzem) B. Chmielnicki oblegał Zbaraż. Po bitwie pod Zborowem (15-16 VIII 1649) podpisano tzw. umową zborowską, w której uczyniono szereg ustępstw na rzecz Kozaków. W 1651 powstanie wybuchło ponownie. Krwawe walki toczyli Kozacy z wycofującymi się z Zadnieprza wojskami J. Wiśniowieckiego.

W dniach 28-30 VI 1652 B. Chmielnicki poniósł klęskę pod Beresteczkiem, po której zaczął szukać pomocy w Rosji. 18 I 1654 zerwał z Rzeczpospolitą i w Perejasławiu przyjął zwierzchnictwo Rosji. Car przyznał Kozakom prawo wyboru hetmana, zaakceptował 60-tysięczny rejestr, gwarantował własność majątków ziemskich. Dotychczasowy konflikt kozacko-polski przerodził się w wojnę między Rzeczpospolitą a Rosją (1654-1657) zakończoną rozejmem w Andruszowie i podziałem Ukrainy między Polskę i Rosję.

Car Aleksiej Michajłowicz Romanow był nazywany Tiszajszim, był względnie łagodnym władcą. Kiedy wstąpił na tron, był zupełnie nieprzygotowany do poruszania kwestii polityki zagranicznej i wewnętrznej. W pierwszych latach syn Michaiła Fiodorowicza słuchał opinii swojego krewnego Borysa Morozowa.  Nowy okres w biografii cara Aleksieja Michajłowicza Romanowa rozpoczyna się po zamieszaniu w Soli. Władca dojrzał i już nie potrzebował doradców. W 1648 r. Król rozpoczął reformę wojskową. Przez sześć lat przeprowadzano wzmacnianie najlepszych części „starego systemu”. Pojawiły się nowe pułki: żołnierze, Reiterowie, dragoni, husarze. Król wynajął ogromną liczbę specjalistów z Europy, co stało się możliwe pod koniec wojny trzydziestoletniej. Podczas gdy rosyjski car zapowiadał reformę wojskową, w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej wybuchło powstanie ukraińskich Kozaków. Na ich czele stał hetman Chmielnicki. Kozacy wygrywali, ale wkrótce zaczęli cierpieć klęskę i prosili o obywatelstwo Aleksieja Michajłowicza. Mieli nadzieję, że ucisk cara rosyjskiego będzie mniej dotkliwy.

W Moskwie, nie zastanawiając się dwa razy, postanowili nie ominąć bogatych ziem ukraińskich. Kozacy stali się poddanymi rosyjskiego cara. Doprowadziło to do zerwania z Polską. Kilka miesięcy później Szwedzi wystąpili przeciwko Rzeczypospolitej Obojga Narodów i zdobyli Kraków i Warszawę. Polski król pospiesznie opuścił kraj. Pod naporem armii rosyjskiej padło Wilno, Mińsk, Grodno.

Wiosną 1656 r. Konflikt stał się jeszcze bardziej dotkliwy. W maju rosyjski car i wypowiedział wojnę Szwecji. Oblężenie Rygi rozpoczęło się pomyślnie, ale prawie zakończyło się klęską armii rosyjskiej. Trzeba było się wycofać. Bardzo trudno było walczyć na dwóch frontach rosyjskiej armii. Rozpoczęły się rosyjsko-polskie negocjacje, które trwały dość długo. Rosyjski car zażądał Litwy, Polacy nalegali na powrót ziem ukraińskich. Rozejm musiał zostać zawarty przez wroga z powodu zagrożenia nową ofensywą szwedzką.

I tak doszło w 1655 roku do tzw. potopu szwedzkiego, gdzie na ziemie Rzeczypospolitej wkroczyła z Pomorza Szczecińskiego armia szwedzka. Wojska szwedzkie szybko zajęły Warszawę, a król Jan Kazimierz zmuszony był do ucieczki na Śląsk. Wydawało się, że Rzeczpospolita jest w sytuacji beznadziejnej. Jednak bezwzględność wojsk szwedzkich i nieprzestrzeganie przez nie umów doprowadziło do powstania oporu przeciw Szwedom. Potop zakończył się dopiero w 1660 r. Rzeczpospolita wyszła z niego zrujnowana i osłabiona.

Ostatni polski monarcha z dynastii Wazów Jan II Kazimierz Waza wstąpił na tron po śmierci brata, Władysława IV. Jego panowanie przypadło na okres kryzysu Rzeczpospolitej spowodowanego ciągłymi wojnami i czynnikami ekonomicznymi. Przez cały okres panowania Kazimierza Rzeczpospolita znajdowała się w stanie wojny. Państwo osłabiał bunt Bohdana Chmielnickiego, który – rozpoczął się jeszcze za czasów Władysława IV.

Roszczenia Jana Kazimierza o tron szwedzki stały się pretekstem prowadzącej agresywną politykę Szwecji do napaści na Polskę. Tak zaczął się potop szwedzki, inwazja, która miała miejsce w latach 1655-1660. Postawiła ona kraj na skraju przepaści.

W tym czasie na tronie Habsburgów zasiada Leopold I Habsburg cesarz rzymski, po wieki August, król Niemiec, Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji, Styrii, Karyntii, Karnioli, margrabia Moraw, książę Luksemburga, Górnego i Dolnego Śląska, Wirtembergii, Teck etc. książę Szwabii, hrabia Habsburga, Tyrolu, Ferreti, Kyburga, Gorycji etc. landgraf Alzacji, margrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Burgau, Górnych i Dolnych Łużyc etc. pan Marchii Wendyjskiej Salin, Port Naon.

W obliczu niebezpieczeństwa zagrażającego Europie (konfrontacja militarna z potęgą ottomańską) Cesarz Leopold I wysyła do Polski dwóch pełnomocników; Karola Ferdinanda de Waldstein kawalera złotego runa i Jana Zierowskiego swojego delegata w Polsce, dając im pełnomocną władzę aby zaprosili Rzeczpospolitą Polską do związku z Cesarzem przeciwko Turcji.

Leopold I Habsburg prowadził wojny z Turcją 1663–64 i 1683–99; Po drugiej z nich (odsiecz Wiednia przez Jana III Sobieskiego) odzyskał Węgry w 1687 r, a Siedmiogród w 1691 r. uznał za odrębną prowincję monarchii habsburskiej; Wojny z Francją przyniosły straty terytorialne, m.in. utratę Alzacji (1681).

Eleonora Magdalena von Pfalz-Neuburg 14 grudnia 1676 r. poślubiła cesarza Leopolda I Habsburga. Jego dwie pierwsze żony, nie dały mu następcy tronu, więc od Eleonory Magdaleny wiele się spodziewano. Para miała ostatecznie 11 dzieci, w tym 2 przyszłych cesarzy. Między innymi jej młodsza siostra Jadwiga Elżbieta Sobieska – była synową króla Jana III Sobieskiego.

Karol V Leopold Lotaryński, książę Lotaryngii w latach 1675–1690 po abdykacji króla Jana II Kazimierza Wazy (1668) oraz po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1673), kandydat do tronu polskiego w 1669 i 1674. Jego żoną była Eleonora Maria Józefa Habsburżanka, arcyksiężniczka austriacka. Córka cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda III Habsburga i Eleonory Gonzagi, wcześniej była żoną króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

W 1664 brał udział w bitwie pod Szentgotthard jako pułkownik, a podczas wojny Francji z koalicją 1672–79 w 1674 pod Seneffe jako generał. Od 1674 dowodził wojskami cesarskimi nad Renem, gdzie 16 czerwca 1674 wspólnie z Caprarą zostali pobici przez marszałka Turenne'a w bitwie pod Sinsheim, ale rok później, a chroniącego się tam naczelnego wodza wojsk francuskich nad Renem wziął do niewoli. W roku 1676 został feldmarszałkiem. W czasie V wojny austriacko-tureckiej dowodził oddziałami niemieckimi przybyłymi na odsiecz Wiednia w 1683. Dowodził centrum wojsk sprzymierzonych w drugiej bitwie pod Parkanami. W 1684 roku pobił Turków pod Vác, a w 1686 zdobył Budę, w 1687 pobił Turków pod Nagyharsány. W ostatnich latach swego życia podczas wojny palatynackiej ponownie dowodził nad Renem (m.in. zdobył Moguncję).

Rywalizacja Francji z Habsburgami była długa i krwawa, a wojny prowadzono ze zmiennym szczęściem. Nic zatem dziwnego, że gdy imperium cesarza Leopolda stanęło w obliczu tureckiej inwazji, Ludwik XIV starał się robić wszystko, aby doprowadzić do ostatecznego pognębienia swojego przeciwnika. W tym celu próbował odciągnąć Rzeczpospolitą Obojga Narodów od sojuszu z Cesarstwem. Nie chciał, by Polacy ruszyli Wiedniowi z odsieczą.

Realizacją królewskiego polecenia zajął się francuski poseł w Warszawie, markiz Franciszek de Vitry. Zaczyna kupować polskich posłów, nakłaniając ich do opowiedzenia się po stronie Francji. Dyplomata bynajmniej nie zadowolił się tylko przekupywaniem magnatów. Postanowił skorumpować samego króla Jana III Sobieskiego.

A w kraju w tym czasie na tronie zasiada już  Jan III Sobieski. Wielka postać, który jak nadmieniłem wcześniej zatrzymał nawałę turecką przed wielką zagładą dla całej Europy. Biorąc udział w wojnach z Kozakami, Moskwą i Turkami dowiódł dużych zdolności wojskowych i politycznych, co przyniosło mu w efekcie w 1668 roku buławę wielką koronną. Zwycięstwo pod Chocimiem po śmierci króla Michała Wiśniowieckiego otwarło drogę do tronu. Zwycięstwo wiedeńskie przyniosło mu sławę europejską.

Na szczególną uwagę zasługuje Maria Kazimiera de La Grange d’Arquien (1641-1716) – królowa polska. Maria Kazimiera, zwana na polskim dworze pieszczotliwie Marysieńką. W 1665 roku wyszła za Jana Sobieskiego. Było to nieczęsto spotykane w epoce małżeństwo z miłości, która wynika między innymi z ich słynnej korespondencji.

Imperium Osmańskie jest pod panowaniem Mehmeda IV (ur. 2 stycznia 1642, zm. 6 stycznia 1693) – sułtana z dynastii Osmanów, panującego od roku 1648 do 1687. Osmanowie rozpoczęli wówczas nową wojnę z Austrią, w trakcie której wojska tureckie obległy Wiedeń w 1683 r. Klęska zadana Turkom przez wojska polskie, austriackie i niemieckie pod wodzą polskiego króla Jana III Sobieskiego doprowadziła do utraty przez nich niemal całych Węgier. Niepowodzenia i klęski wojskowe doprowadziły do rewolty wojskowej, obalenia sułtana w 1687 r. i uwięzienia go w Edirne.

A wielkim wezyrem Imperium Osmańskiego został protegowany sułtana Mehmeda IV - Merzifonlu Kara Mustafa Pasza. Uczestniczył w kilku zwycięskich wyprawach wojsk tureckich, przyczynił się do ekspansji tureckiej w kierunku Europy Środkowo-Wschodniej. W roku 1683 Kara Mustafa rozpoczął kampanię austriacką popierając antyhabsburskie powstanie Thökölyego. Zebrał armię 200 000 ludzi i oblegał Wiedeń broniony przez 18 000 żołnierzy habsburskich (13 000 żołnierzy i 5000 członków straży miejskiej). Jednak 12 września 1683 wojska polsko-austriacko-niemieckie pod wodzą króla Jana III Sobieskiego odniosły zwycięstwo w bitwie pod Wiedniem.

W 1683 roku Odsiecz wiedeńska - zwycięstwo Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wiedniem. Król Jan III Sobieski pisał 13 września 1683 roku do żony Marysieńki: „Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały”.

Dużą rolę w tej bitwie odegrał Stanisław Jan Jabłonowski - kasztelan krakowski w latach 1692–1702, hetman wielki koronny w latach 1682–1702, hetman polny koronny w latach 1676–1682, wojewoda ruski w latach 1664–1692, oboźny koronny (dworski) w latach 1661–1664, strażnik koronny w latach 1660–1661, pułkownik królewski, starosta błoński w 1685 roku, starosta białocerkiewski, buski, janowski, korsuński, czehryński, mościcki, sieradzki, kamieniecki, żydaczowski i świecki, starosta barski w 1697 roku, starosta lityński, starosta międzyrzecki w 1691 roku. Dziadek króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. W bitwie pod Wiedniem dowodził prawym skrzydłem wojska polskiego. Popularny wśród wojska, wykładał wielkie sumy na wyprawy wojenne, z własnych zasobów utrzymywał garnizony twierdz pogranicznych. W ramach planowanej szarży generalnej, jego kawalerii powierzono ważne zadanie, odcięcia pobitemu nieprzyjacielowi drogi odwrotu za rzekę Wiedenkę. Jazda hetmana zaatakowała z impetem, kładąc trupem wielu pogan, a resztę zmuszając do ucieczki.

                           Herb Imperium Osmańskiego.                          Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów